واژه «گردشگری» در دریافت متداول اغلب یادآور شادی و تفرج است؛ اما واقعیت این است که در جهان مدرن، گردشگری معنایی فراتر از این دارد، چرا که امروزه انواع مختلف سفر داریم که هر کدام مخاطب خود را دارند. از این انوع مختلف با ویژگی‌های خاص خود، یکی هم دارک توریسم (dark tourism) یا همان تاناتوریسم (thanatourism) به معنای گردشگری سیاه یا گردشگری مرگ است. به گزارش «سفر امروز» میراث آریا در مطلبی با مضمون و درون‌مایه «گردشگری مرگ» سراغ گورستان ارامنه رشت رفته است. با طرح این پرسش که «مدفون‌شدگان گورستان ارامنه رشت، چه کسانی هستند؟»
در ۱۶۰۴ میلادی، ارامنه به دستور شاه عباس به رشت و اصفهان کوچانده شدند. در رشت به تولید ابریشم و در اصفهان به صنعتگری پرداختند. محل اسکان اولیه ارامنه در رشت در محله سرچشمه بود که با افزایش ثروت، کم‌کم به مرکز شهر رشت رسیدند و در حال حاضر نیز پاساژ آرسن در راسته ماهی‌فروشان رشت به‌همراه مجموعه مدارس و کلیسای خیابان سعدی، زیرنظر شورای خلیفه‌گری ارامنه مدیریت می‌شود.
پاساژ آرسن، در همان مکان کلیسای معروف چوبی رشت قرار دارد که در آتش‌سوزی مرداد ۱۲۹۹ خاکستر شد. اما یکی از جاذبه‌های گردشگری مرگ در کنار تازه‌آباد با شصت هزار مدفون و سلیمان داراب که مدفن مشاهیر زیادی‌ست و قبور سطح شهر، قبرستان ارامنه رشت است.
این قبرستان در محل اسکان اولیه ارامنه در رشت واقع شده است و از ۱۸۵۰ میزبان بیشتر از هزارنفر در آغوش خود است که قبور حدود ۲۵۰ نفر از آنان قابل شناسایی به‌نام و شهرت است.
در گورستان ارمنیان رشت، دیگر اقوام مسیحی از جمله روس‌ها، یونانی‌ها، گرجی‌ها، فرانسوی‌ها، انگلیسی‌ها، آمریکایی‌ها، دانمارکی‌ها، آشوری‌ها و کلدانی‌ها نیز دفن شده‌اند که دلیل آن اهمیت رشت در تجارت دوران قاجار و میزبانی رشت برای ملل مختلف در آن دوران بوده است.
مشهورترین مدفون‌شدگان گورستان ارامنه رشت
اولین نماینده ارمنیان رشت در میانه قرن نوزدهم میلادی، شادروان رستم بیک ملیک ـ الله‌وردیان با تلاش بسیار، با یکپارچه کردن جامعه ارمنیان رشت کلیسای ارمنیان را در ۱۸۷۲م/۱۲۵۱ش، در محلی که امروزه پاساژ آرسن نامیده می‌شود، بنا کرد. وی در ۲۷ اکتبر ۱۸۹۳م (۵آبان ۱۲۷۲ش) در ۷۵ سالگی در گذشت.
دکتر استپانوس هاروطونیان، مشهور به حکیم فانوس، در ۱۸۹۹م درگذشته است. وی در سال‌های میانی و پایانی قرن نوزدهم میلادی به طبابت اشتغال داشت. علاوه بر این در ایوان منزل خود اولین سالن نمایش تئاتر را راه‌اندازی کرد و در زمین‌های خود کاشت توتون را رواج داد.
مقبره دکتر پطروس طاشچیان که در ۱۹۴۶م در ۸۰سالگی درگذشت نیز در گورستان ارامنه قرار دارد. وی از دوستان نزدیک یپرم‌خان و در مشروطیت در کنار و هم‌سنگر وی بود. در حال حاضر، یکی از کوچه‌های رشت به‌نام طاشچیان نام‌گذاری شده است.
از میان پزشکان غیرارمنی؛ مقبره دکتر فریم، رئیس بیمارستان آمریکایی رشت، که اکنون بیمارستان امیرالمومنین نام دارد و مقبره دکتر آندره بلژ، که در همان بیمارستان مشغول به‌کار بوده، به چشم می‌خورد.
از دیگر پزشکان می‌توان به شادروان دکتر آراماییس آنانیان، دندان‌پزشک، دکتر آرتاواز شاهوردیان، دندان‌پزشک، دکتر یزنیک هاتساگوردزیان (که در تنکابن به طبابت اشتغال داشت)، پرستار تسوقیک و نیز چند داروساز و داروفروش از جمله آرتوش و هایراپِت هوانسیان و کاراپِت گاسپاریان اشاره کرد. بر اساس اطلاعات موجود، در دوره‌هایی هجده پزشک ارمنی هم‌زمان در رشت فعال بوده‌اند.
آزاد سرکیسیان، اولین کسی که تراشکاری صنعتی را به این خطه از کشور آورد و محله آزاد به‌نام وی است، باغداسار مسروبیان، مؤسس کارخانه دخانیات بالاسان رشت، رافائل شهبازیان که با سرمایه شخصی صنعت بیمه را در گیلان راه‌اندازی کرد، از جمله صنعتگران مدفون در این گورستان هستند.
از تاجران می‌توان از برادران آساتوریانس، خاچاتور میناسیان، میکائیل شاهوردیان، نام برد. در گذر بازارچه سبزه‌میدان کوچه‌ای به‌نام آساتور قرار دارد و نام چهارراه میکاییل نیز برگرفته از میکاییل شاهوردیان تاجر ابریشم است.
رافائل و آرسن شارویان که عکاسی رافائل را در این شهر بنا نهادند و سالیان متمادی در این زمینه فعالیت داشتند نیز در این آرامستان خفته‌اند.
سرکیس بالاسانیان، پایه‌گذار سینما سیروس، که بعدها به کوروش و انقلاب تغییرنام یافت؛ سورن ساتوریان، مدیر سینما ۲۲ بهمن رشت و چندین معلم از جمله اِلیانور مارتیروسیان و ویکتوریا پورخاچاطوریانس، دبیر زبان انگلیسی، آلک ساریان، معلم زبان فرانسه و سیمون سیمونیان، مدرسان مدارس رشت و مدرسه ارمنیان نیز در این مکان آرامیده‌اند.
لئوپولد گودار، که ابتدا رئیس بانک ایران و روس بود و سپس ریاست بانک سپه رشت را عهده دار شد، اسکار پالاس متولد استراسبورگ که مدیر بانک ملی رشت بود، اچ. تی. جینس، متولد دوبلین، که کنسول انگلستان در رشت بود و بانو یولیا گودار، پیانیست کنسرواتوار ادسا که سالیان سال به هنرجویان رشت پیانو آموزش می‌داد، از افراد شاخص غیرارمنی این مکان هستند.
وارتان یقیازاریان، یکی از مهندسان فعال در احداث جاده قدیم رشت ـ تهران بود نیز یکی دیگر از مهندسان مدفون در این مکان است. در کنار همه این‌ها، چند سنگ قبر ویژه نیز جلب نظر می‌کند.
ویژگی آن‌ها به داستان‌هایی است که برروی این سنگ‌ها به یادگار مانده است؛ مانند داستان سربازی به‌نام سیمون شاه نظریانس که در ۱۸۸۷م، در ۳۷ سالگی، جان خود را در راه میهن نثار کرد یا داستان عاشقی که معشوق خود را در بهار زندگی به هنگام برگ‌ریزان خزان از دست داد و یا داستان عاشقی که در ۱۸۹۰م در راه معشوق خود به سبک رمان‌های قرن نوزدهمی در یک دوئل با رقیب خود از پای درآمد. این داستان‌ها به‌صورت شعر برروی سنگ قبرها حک شده است.
به‌دلیل مهاجرت بخش بزرگی از ارامنه، بخش بزرگی از پتانسیل گردشگری شهر رشت شامل مجموعه مدرسه و کلیسای سعدی در کنار گورستان ارامنه قابل بازدید نیست و صرفا با دستور استاندار در ۱۴ فروردین، که هم‌زمان با سال‌روز بزرگداشت آرسن میناسیان است، برای چندساعتی درب مدرسه ارامنه برای ادای احترام بازگشایی می‌شود.
این در حالی است که در محله جلفای اصفهان سالانه هزاران گردشگر از این جاذبه‌ها بازدید می‌کنند. امید است با ورود دستگاه‌های متولی؛ امکان بازدید از جاذبه‌های گردشگری ارامنه در رشت فراهم شود تا منجر شکوفایی بیشتر اقتصاد گردشگری در رشت را در پی داشته باشد.
