شهرهای پر جاذبه و تماشایی زیادی در گوشه و کنار ایران وجود دارد که شاید بسیاری حتی نام آنها را نشینیده باشند و خوسف دومین شهر پهناور استان خراسان جنوبی نیز یکی از آنها است.
شهر خوسف با وجود آنکه بیش از ۸۰ اثر ثبت ملی شده را در خود جای داده و آثار تمدن‌های اشکانی و افشاریه در آن به یادگار مانده است اما خیلی از ایرانیان نام آن را هم نشنیده‌اند.
گلزارهای نرگس، کویر خور و مناطق بکر طبیعی شهرستان خوسف، هوش از سر بازدیدکنندگان می‌برد و باید اذعان داشت که این شهرستان جاذبه‌های طبیعی متعددی را در خود جای داده است. افزون بر این موارد از آنجایی که این شهر در گذشته شاهراهی ارتباطی بوده و گرجی‌ها در مسیر سفر به هند در خوسف خستگی را از تن می‌زدودند، می‌توان حال و هوا فرهنگ گرجی را نیز در فرهنگ و گذشته این شهر دید.
سنگ‌نگاره‌های پارتی
در خوسف و در دره‌ای به نام کال جنگال، می‌توانید نظاره‌گر سنگ‌نگاره‌های اشکانی باشید؛ آثاری که به سبب اهمیت بالایشان به ثبت ملی نیز رسیده‌اند.
یکی از تصاویر جالب توجه ثبت شده بر این سنگ‌نگاره‌ها تصویری از نبرد مردی پارتی و بدون سلاح با یک شیر را به نمایش گذاشته است. کمی آن سوتر، تصویری از نیم‌رخ مردی پارتی بر تخته سنگی دیگر نگاشته شده و با کمی فاصله می‌توانید هفت سطر کتیبه پهلوی که روی دو تخته‌سنگ کنار هم نگاشته شده‌اند را نیز ببینید.
گفتنی است سنگ‌نگاره‌های کال‌جنگال در دو سوی دره‌ای به همین نام و در کوه رچ از قله‌های رشته‌کوه باغران قرار گرفته‌اند و حدود ۵ کمیلومتر با شهر خوسف فاصله دارند.
قلعه‌های تاریخی خوسف
شهر تاریخی خوسف دو قلعه تاریخی دارد که بازدید از آنها فرصت آشنایی بیشتر با گذشته‌های ایران زمین را برایتان فراهم می کند.
در مرکز شهر، قلعه قدیمی خوسف که قدمت آن به دوره افشاریه می‌رسد، نگاه بازدیدکنندگان را به سوی خود می‌کشاند. این قلعه با دیوارهای بلند گلی‌اش در زمان حکومت نادر شاه افشار پی‌ریزی شده است و می‌توان در معماری آن تاثیر پذیری معماران آن دوره از معماری اروپایی را دید. بخش داخلی قلعه البته در دوران زندیه با تغییراتی مواجه شده و مرمت‌ها و بازسازی‌هایی در آن به انجام رسیده است.
در اطراف قلعه برج‌های استوانه‌ای شکلی نیز وجود دارد که در گذشته دیده‌بانانی در آنها مستقر شده و کار حفاظت از قلعه را به انجام می‌رساندند.
در یکی از توابع خوسف و بر روی تپه‌ای مرتفع در روستای گنج، قلعه تاریخی دیگری به نام قلعه رستم نیز وجود دارد. اینطور ذکر شده که این قلعه به سبب مسیر سخت آن و به این علت که دسترسی به آن برای هر کسی مقدور نبوده، نام «قلعه‌ی رستم» را گرفته است.
اگرچه ساخت ابتدایی قلعه رستم در زمان ساسانیان به انجام رسیده است اما امروز بیشتر آن را به سبب کاربری‌اش توسط فرقه اسماعیلیان می‌شناسند.
بنا‌های باقی مانده از قلعه شامل مجموعه‌ای از برج‌ها، تالارها، بنا‌های پراکنده اطراف دامنه‌های کوه، پله‌های دسترسی، آب انبار‌ها و چاه وسط قلعه است.
برای دسترسی به این قلعه کافی است از میدان اصلی خوسف به سمت غرب رفته و بعد از پیمودن حدود ۸ کیلومتر به سوی کوه «ریچ» که در سمت راستتان واقع شده بروید.
اگر گشت و گذار در تاریخ را دوست دارید، حتما باید از مسجدجامع خوسف نیز بازدید کنید. تزیینات الحاقی این مسجد که قدمت آن به قرن نهم هجری می رسد و قرار گرفتن آرامگاه ابن حسام خوسفی-شاعر- در این مسجد در نوع خود تماشایی است. بخش داخلی آرامگاه ابن حسام با کتیبه‌ای کاشی‌کاری‌شده به رنگ سفید و اشعار زیبای این شاعر حال و هوایی عرفانی به سازه آرامگاه بخشیده است و دیدن آن برای بازدیدکنندگان خالی از لطف نیست.
روستاگردی در حاشیه کویر
در فاصله‌ای نه چندان دور از شهر خوسف، روستایی به نام خور واقع شده که قدمت بافت تاریخی آن به عهد صفویه می‌رسد.
خانه‌های گلی، پوشش گنبدی، حیاط مرکزی، بادگیرها، اتاق‌هایی که گرداگرد حیاط خانه‌ها را فرا گرفته، هشتی‌ها و دهلیزها، دیوارهای قطور،بادگیر خانه‌ها و حوض و باغچه‌های وسط حیاط‌ها همه و همه امضای روستاهای مناطق کویری ایران را دارند و آدمی را به گذشته‌های دور ایران می‌برند.
چنانچه قصد بازدید از کویر را داشته باشید هم می توانید از کویر خور که در فاصله ۵۰ کیلومتری از محور خوسف- طبس واقع شده بازدید کنید. این کویر انواع گوناگونی از پرندگان را در خود جای داده است و همین امر سبب شده بتوانید در کنار نیزار کویری منطقه اقدام به پرنده نگری کنید.
فرصت بازدید از نرگس‌زار ثبت ملی شده
در خوسف و اطراف آن اقلیم برای رویش گل‌های نرگس مهیا است و همین امر باعث شده که این شهر تبدیل به یکی از قطب‌های پرورش و تولید گل نرگس در شرق کشور شود. سطح زیر کشت نرگس در محدوده خوسف چیزی حدود ۲۷ هکتار است و بوی گل‌های نرگس در این منطقه فضایی متفاوت و دلنشین را ایجاد کرده است.
گفتنی است کوه و دشتی به نام نرگسی در شهرستان خوسف وجود دارد که گل نرگس به صورت وحشی در آن رشد می‌کند و بازدید از آن می تواند برای گردشگران جالب باشد.
اینطور ذکر شده که کهن‌ترین نرگس‌زارهای خراسان جنوبی متعلق به شهرستان خوسف است و گل نرگس این شهرستان در قیاس با گل‌های نرگس مشابه در کشور حرف اول را می‌زند؛ به سبب اهمیت و جایگاه شاخص نرگس‌زارهای خوسف، از سال ۱۳۹۴، این گلزارها به ثبت ملی رسیده‌اند.
