قدمت کاخ مروارید یا کاخ شمس که در بلوار ارم مهرشهر کرج واقع شده به دهه ۱۳۴۰ شمسی می‌رسد. معماری ویژه این کاخ که راوی بخشی از تاریخ معاصر ایران است، بسیار توجه‌برانگیز است؛ سازه اصلی و طرح کاخ به شکل یک سفره‌ماهی است که صدفی آن را دربرگرفته‌است. هزینه‌ای یک میلیون دلاری برای ساخت کاخ شمس صرف شده و کار ساخت آن بر عهده بنیاد فرانک لوید رایت بوده است.
به سبب جایگاه هنری و تاریخی ویژه کاخ مروارید، این اثر در اوایل دهه ۱۳۸۰ شمسی، در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید. در دو دهه گذشته با توسعه روز افزون شهر کرج و به تبع آن افزایش بار ترافیکی در منطقه مهر شهر، مسوولان شهری به دنبال حل این معضل بوده اند و در این شرایط گویا شهرداری کرج دیواری کوتاه تر از دیوار میراث فرهنگی و کاخ شمس پیدا نکرده است. گفته می شود تصمیم بر این بوده که با کوچک سازی حریم کاخ، اقدام به تعریض بلوار کنند. این اقدام البته با مخالفت اداره میراث فرهنگی البرز همراه شده و فعلا در کوتاه مدت جلوی مخدوش شدن حریم این اثر ثبت ملی شده کرج، گرفته شده است، هرچند سایه تهدید همچنان بر سر کاخ مروارید سنگینی می کند.
تهدید کوچک سازی حریم کاخ
سیامک صحافی-رئیس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان- در گفت و گو با «سفر امروز» در خصوص تهدیدی که کاخ شمس را تهدید می کند و راهکار حل آن، گفت: باید در نظر داشت که در گذشته یکسری پروانه های ها ی خلاف قانون در حریم کاخ صادر شده است اما به نظرم این درست نیست که به این دلیل حریم کاخ مروارید آسیب ببیند. به هر روی این اثر تاریخی مهم باید برای مردم استان البرز و شهر کرج حفظ شود و حتی معتقدم بازدید از کاخ می تواند برای دانش آموزان و نسل جوان عبرت آموز باشد.
وی در پاسخ به این پرسش که «در صورت کوچک نکردن حریم کاخ، برای حل و فصل معضل ترافیکی مهرشهر چه باید کرد؟»، گفت: به نظرم مراجع ذی صلاح در شهرداری کرج، استانداری و اداره میراث فرهنگی می توانند از کارشناسان شهرسازی و فعالان میراث فرهنگی راهکار بگیرند تا این مسیر به گونه ای باز شود که مشکلی برای حریم کاخ شمس به وجود نیاید.
صحافی ادامه داد: پیشنهاد من این است که مثل مورد اتوبان صدر در تهران، معبر مهرشهر نیز به صورت طبقاتی باشد و یا از شیوه جاده کشی زیرزمینی استفاده شود تا محدوده کاخ که به ثبت ملی نیز رسیده است، مخدوش نشود.
سایر چالش‌های کاخ شمس
افزون بر مساله خطر خدشه دار شدن حریم کاخ شمس، آنطور که رئیس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان به «سفر امروز» گفته، وضعیت مالکیتی و نیز شرایط حفاطت و ارائه خدمات گردشگری در این کاخ نیز با چالش‌های جدی روبه‌رو است.
صحافی ضمن اشاره به مشکلات مالکیتی کاخ شمس گفت: برای حل مشکلات کاخ و ارایه خدمات گردشگری در مرحله نخست باید سند مالکیت آن در اختیار دولت و وزارت میراث فرهنگی قرار گیرد؛ به هر حال در این خصوص سپاه نیز چراغ سبز لازم را نشان داده است و آنها هم درک لام را در این خصوص دارند.
وی افزود: در نظر داشته باشید که متولی آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی است و به نظرم باید با هماهنگی وزیر میراث فرهنگی و سایر اشخاص و نهادهای مربوطه این چالش حل شود. در سال های گذشته نیز تلاش هایی در این خصوص انجام شده است و خوشبختانه در شرایط کنونی لااقل مسوولیت اداره کاخ در اختیار وزارت میراث فرهنگی قرار گرفته است.
امکان درآمدزایی از کاخ
باتوجه به بودجه کم و ناچیز وزارت میراث فرهنگی، حفاظت از آثار تاریخی و ملی و ارایه خدمات گردشگری مطلوب به مردم تبدیل به گرهی کور شده است.
رئیس انجمن تاریخ و میراث ایرانیان ضمن اشاره به ظرفیت های بالای کاخ شمس در زمینه گردشگری ابراز داشت: «کاخ شمس یک اثر و مجموعه بسیار مهم و حائز اهمیت تاریخی است که می تواند با یک مرمت چند ۱۰ میلیارد تومانی برای شهر و استان آورده بسیار زیادی داشته باشد.»
صحافی افزود: «در نظر داشته باشید که امکان برگزاری رویدادهای مهم و ملی و بین المللی مثل رویدادهای فرش، رویدادهای مرتبط با نمایش و عرضه هنرهای سنتی فاخر و سایر رویدادهای فرهنگی در این کاخ وجود دارد و با این رویکرد می توان از کاخ درآمدزایی داشت.»
این فعال میراث فرهنگی در خاتمه ابراز داشت: «به نظرم کوچک کردن محیط حریم کاخ صحیح نیست و حتی در مقابل این امکان وجود دارد که از ظرفیت های کاخ مروارید در زمینه فرهنگی استفاده کنیم و موجب توسعه پایدار و فرهنگی استان البرز شویم.»
