تشکل‌های بخش خصوصی، نهادهایی متشکل از نمایندگان اصناف هستند که برای مراقبت از حقوق صنفی و احیای مطالبات و نیازهای فعالان آن حوزه فعالیت می‌کنند. هیات مدیره این تشکل‌ها بر اساس قانون باید در مجمع عمومی و انتخاباتی با حضور اعضا و نماینده‌ای از نهاد دولتی ذی‌ربط به عنوان ناظر برگزار شود. به این معنا، وقتی از تشکل صنفی حرف می‌زنیم، در واقع از نهادی انتخاباتی حرف می‌زنیم که پس از برگزاری انتخابات، مورد تایید و وثوق مجموعه صنف از یک طرف و نهاد رسمی و دولتی ناظر از سوی دیگر باشد. روشن است که تشکل‌های گردشگری نیز از این قاعده خارج نیستند. اعضای هر تشکل باوجود اختلافات درونی که طبیعی هم هست، قاعدتا باید در قالب یک تشکل جامع گرد هم بیایند تا یکپارچگی و انسجام‌شان را در امور صنفی از دست ندهند. با این حال بین اعضای بعضی از اصناف، اختلافغ‌هایی وجود دارد که در درون ساختار تشکل به نتیجه نمی‌رسد و کار به مراجع قضایی و گاهی به وجود آمدن تشکلی موازی می‌کشد. از آن جمله بین اعضای «دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی» که در ادبیات رایج با اسم «آژانس‌های مسافرتی» شناخته می‌شوند و بی‌شک از مهم‌ترین اصناف حوزه گردشگری هستند، در سال‌های گذشته اختلافات دامنه‌داری به وجود آمده و به گواه آنچه در رسانه‌ها منتشر می‌شود، بخشی از اعضای این صنف در استان‌های مختلف کشور به ساختار فعلی تشکل‌شان مصرانه انتقاد دارند و مصرانه خواستار تغییر ساختار فعلی هستند. از جمله این انتقادات، «حرفه‌ای» نشدن این تشکل و فعالیت در قالب انجمن کارفرمایی (انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی) است. جدای از این، آنها به دولت انتقاد دارند که به انتقادهای به گفته آنها اساسی و حرفه‌ای‌شان وقعی نمی‌گذارد و همچنان حامی انجمن صنفی -و نه حرفه‌ای- دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی است!
«سفر امروز» قصد دارد در سلسله گفت‌وگوهایی پای صحبت‌های فعالان صنفی حوزه آژانس‌های مسافرتی بنشیند و ضمن انعکاس ریشه‌های اختلافات عمیق موجود، راهکار عبور از وضعیت کنونی را بررسی کند. در همین راستا این بار به سراغ احمدرضا موحد موحد، مدیر آژانس مسافرتی ماهور گشت باستان و از فعالان صنف رفتیم و ریشه‌های این مشکل و راهکارهای عبور از این چالش‌ها را از دید وی مورد کندوکاو قرار دادیم.
سایه روشن حرفه‌ای شدن تشکل‌ها
احمدرضا موحد، مدیر آژانس مسافرتی ماهور گشت باستان و از فعالان صنفی حوزه آژانس‌های مسافرتی در پاسخ به این پرسش که آیا با حرفه‌ای شدن تشکل‌ها موافق است و حرکت دولت در این مسیر را چگونه ارزیابی می‌کند، به «سفر امروز» گفت: باید بگویم در این‌سال‌ها شرایط به گونه‌ای شد که دولت مجبور شد به سمت حرفه‌ای شدن تشکل‌ها برود، اما این به این معنا نیست که دولت کار درست را انجام داده است. درواقع توجیه دولت این بود که در اصناف مختلف تشکل‌های متفاوت وجود دارد؛ درخصوص راهنمایان و سایر تشکل‌های حوزه گردشگری این موضوع وجود داشت و هر کسی هم ادعا می‌کرد بیخ خیمه است و تشکل اصلی صنف مربوطه است. از سوی دیگر این امکان نیز وجود نداشت که این تشکل‌های مجزا را به یکدیگر پیوند دهند چرا که برخی از آنها صنفی و برخی دیگر اتحادیه بودند.
وی ادامه داد: در مقطعی سازمان گردشگری وقت با هدف ساماندهی تشکل‌ها اقداماتی را انجام داد اما متاسفانه این اقدامات نهایتا منجر به آن شد که به طور کلی صورت مسئله پاک شود. درواقع سازمان گردشگری وقت تصمیم گرفت که در داخل سازمان تشکل‌ها را به سمت و سویی مشخص برده و تلاش کند که همه را حرفه‌ای کند. به این ترتیب قرار شد هتل‌ها، آژانس‌های مسافرتی، راهنمایان گردشگری و همه اصناف این بخش، تشکل‌های حرفه‌ای داشته باشند. حال توجه داشته باشید که تشکل راهنمایان تشکل کارگری بود اما هتل‌ها و آژانس‌های مسافرتی انجمن‌های صنفی‌شان کارفرمایی بود. با وجود تمام این تفاوت‌ها، به هر حال تصمیم براین شد که همه تشکل‌های حوزه گردشگری حرفه‌ای شوند و برآیند آن در استان‌ها نیز جامعه استان‌ها باشد و نهایتا یک مجموعه حرفه‌ای وجود داشته باشد، منتها در اجرای این فرآیند به نظرم دچار خطای محاسباتی وحشتناکی شدند.
نتایج خطای محاسباتی در فرآیند حرفه‌ای شدن
موحد در تشریح نتایج خطای محاسباتی در فرآیند حرفه‌ای شدن تشکل‌های حوزه گردشگری خاطرنشان ساخت: امروز می‌بینیم که در نتیجه این خطا سه تشکل راهنمایان گردشگری، آژانس‌های مسافرتی و هتلداران که از قبل وجود داشته از میان‌شان شاید ۱۵ تشکل بیرون آمده و طبیعتا این شرایط موجب تشتت آرا می‌شود و خروجی آن نمی‌تواند معقول و منطقی باشد.
او در خصوص راهکار عبور از این شرایط و شرط سامان دادن به وضعیت تشکل‌ها گفت: به نظرم دولت اصلا نباید حق دخالت داشته باشد و در این خصوص قانون نیز دخالت دولت را منع کرده است. اصلا تشکل برای این می‌آید که به دولت نقد وارد کند و تشکل باید به عنوان برآیند تفکر یک جمع، اشتباهات احتمالی دولت را به آن تذکر دهد. اما زمانی که تشکل در اختیار دولت قرار گیرد، ممکن است که دولتی‌ها خواسته یا ناخواسته ناراحت شوند که چرا یک تشکل از آنها ایراد گرفته و یا نقدی به آنها وارد کرده است و به همین سبب ممکن است فشار وارد کنند و بیاورند.
لزوم استقلال تشکل‌ها از دولت
موحد ضمن تاکید بر لزوم استقلال تشکل‌ها از دولت و وزارت گردشگری خاطرنشان ساخت: توجه داشته باشید تشکلی که موجودیتش تا این اندازه وابسته به دولت باشد نمی‌تواند به شکل مطلوب از حقوق صنف خود دفاع کند. به نظرم راهکار حل این مشکل این است که دولت پای خود را از ماجرا کنار بکشد و صرفا نظارت دولت به بررسی پروانه بهره‌برداری کاندیداهای تشکل‌ها محدود شود و بررسی کند که آیا پروانه فعالیت افراد اعتبار دارد یا خیر. کل نظارت باید در همین حد باشد و نه بیشتر. از سوی دیگر باید توجه داشت که راه حل اساسی‌تر این مشکل در قانون کار پیش‌بینی شده است. پنج سال پیش همین جامعه حرفه‌ای دفاتر خدمات سفر کشور تشکیل شد و انتخابات را با همان شیوه‌ای که دولت گفته بود و با رعایت پارامترهای مدنظر دولت اجرا کردند و انتخاباتی زیرنظر همان دولت اجرا شد و یک عده‌ای رای آوردند. آن تعدادی که به عنوان هیئت مدیره انتخاب شدند ترکیبشان به گونه‌ای شد که اکثریت آنها می‌خواستند یک نفر رییس مجمع شود اما انگار نظر بعضی‌ها روی فرد دیگری بود. دست آخر هم دولت چهار یا پنج ماه تعلل کرد تا این‌که زمان گذشت و انتخابات را باطل اعلام کردند.
لزوم پرهیز از اختراع دوباره چرخ
موحد افزود: انجمن‌های صنفی با قانون نظام صنفی کاملا متفاوت هستند اما دولت دارد این دو را با یکدیگر در هم می‌آمیزد. باید همگان بدانند که اگر بحث صنفی مطرح می‌شود، موضوع آنچه تحت عنوان نظام صنفی مطرح شده، نیست. انجمن‌های صنفی در استان شکل می‌گیرد و بعد مثلا در یک شاخه مثل دفاتر خدمات سفر استان‌ها که انجمن‌هایشان شکل گرفت، کانون سراسری انجمن‌های صنفی کارفرمایی دفاتر خدمات سفر را تشکیل می‌دهند. به این ترتیب یک کانون مربوط به دفاتر خدمات سفر شده و یک کانون به هتلداران اختصاص می‌یابد و به همین ترتیب سه یا چهار کانون شکل می‌گیرد و در نهایت شورای کانون‌ها و پس از آن یک خروجی کلی شکل می‌گیرد. حسن این سیستم این است که انتخاب نهایی عضو جامعه بین‌المللی کار است و در کشور جایگاه داشته و این یک مسئله بین‌المللی است نه یک چیز من‌درآوردی که کاربردش فقط محدود به وزارت گردشگری باشد. به نظرم وقتی که یک چنین ساختاری وجود داشته باشد من به عنوان بخش خصوصی نیز دیگر سلیقه‌ای عمل نمی‌کنم و راهکار دارم.
او خاطر نشان کرد: الان در حوزه هتلدارای هتلداران حرفه‌ای شده‌اند. در حوزه راهنمایان دوگانگی وجود دارد و گاهی صنفی و گاهی حرفه‌ای هستند. در خصوص دفاتر خدمات سفر عمدتا صنفی هستند. معتقدم چنانچه بخواهند آنچه که اجبار شده است، یعنی حرفه‌ای شدن اتفاق بیفتد و کار نیم‌بندی که شروع شده به سرانجام برسد، راهش این است که دولت اصلا دخالتی در امور تشکل‌ها نداشته باشد و صرفا نظارت کند تا خود بخش خصوصی هرجایی را که با قانون و آیین‌نامه کلی سازگار بود حفظ کرده و آنجایی که سازگار نیست را کنار بگذارد.
انجمن صنفی نمی‌تواند نماینده دفاتر باشد
این فعال صنفی حوزه دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی تصریح کرد که انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی که اکنون به عنوان تشکل صنفی آژانس‌ها فعالیت می‌کند، نمی‌تواند به عنوان تشکل بخش خصوصی نماینده رسمی آژانس‌ها باشد.
موحد گفت: من به هیچ رو با آقای رفیعی مساله شخصی ندارم. ایرادی که ما داریم ساختاری است و متاسفانه تشکل در تمام این سال‌ها نخواسته این ایرادات اساسی را برطرف کند. علت این‌که تاکنون دوام آورده، این است که دولت به دلایل خاص از همین ساختار معیوب دفاع کرده است. مساله این است که تا دهه ۸۰ دفاتر استانی در هر جای کشور عضو انجمن بودند اما از آن وقت به بعد که استان‌های خودشان تشکل استانی تشکیل دادند، دیگر طبق قانون باید نمایندگان تشکل استانی عضو مجمع باشند و هیات مدیره انجمن ایران را شکل بدهند، نه تک‌تک آژانس‌ها. همان‌طور که در ساختار تشکل‌های دیگر مانند جامعه حرفه‌ای هتلداران ایران می‌بینیم که روسای جوامع استانی یا نمایندگان آنها به نمایندگی از هتلداران یک استان در مجمع و انتخابات هیات مدیره آن تشکل شرکت می‌کنند.
او افزود: همان‌طور که پیش‌تر گفتم، یک بار این اتفاق افتاد و نمایندگان تشکل‌های استانی دور هم جمع شدند و مجمع تشکیل دادند و انتخابات برگزار کردند؛ اما متاسفانه وزارتخانه به دلایلی که هنوز بر ما روشن نیست آنقدر در تایید انتخابات تعلل کرد که زمان گذشت و انتخابات ابطال شد. بنابراین ساختار معیوب است و تشکل فعلی که با نام انجمن صنفی دفاتر خدمات مسافرت هوایی فعالیت می‌کند، نمی‌تواند نماینده صنف در سطح کشور باشد؛ مگر این‌که مجمعی با حضور نمایندگان تشکل‌های استانی تشکیل دهد و با رای آنها انتخابات هیات مدیره تشکل را برگزار کند.
بخش بزرگی از دفاتر خدمات مسافرت هوایی و جهانگردی عضو این انجمن نیستند. بسیاری از اعضایی که درگذشته عضو انجمن بودند، حالا اساسا دیگر وجود ندارند یعنی آژانس‌هایی که به هر دلیلی کار خود را متوقف کردند و دیگر در این صنف نیستند.
