از ملزومات توسعه صنعت گردشگری، بی‌شک برنامهریزی دقیق است. چنان‌که اگر برنامهریزی دقیق وجود نداشته باشد، اهداف مشخص‌شده نمی‌توانند به تنهایی سبب توسعه شود. وقتی از برنامهریزی حرف زده می‌شود، منظور برنامهریزی در سطوح مختلف است. از مطالعات کارشناسی برای نیازسنجی در بسترهای جغرافیایی مختلف برای مکان‌یابی، سرمایه‌گذاری، ایجاد مقاصد جدید گردشگری تا توسعه روابط دیپلماتیک و ایجاد بازارهای جهانی برای گردشگری ایران از طریق ترغیب گردشگران نقاط مختلف دنیا. از برنامهریزی در بخش حمل‌نقل تا به روز کردن آموزش و پرورش نیروهای متخصص در تراز استانداردهای بین‌الملیی، از تسهیل شرایط برای فعالیت سرمایه‌گذاران داخلی تا ایجاد زمینه‌ای برای ورود سرمایه‌های خارجی به صنعت گردشگری کشور و… مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها لازم است تا مقدمات کار اساسی در صنعت گردشگری فراهم شود. در ادامه گفت‌وگوهای «سفر امروز» با کارشناسان و صاحب‌نظران صنعت گردشگری، این‌بار سراغ روشن بابایی همتی رفتیم. او دانشآموخته دکترای جغرافیای گردشگری، عضو هیات علمی دانشگاه گیلان است. دکتر همتی رئیس کمیته گردشگری انجمن مدیریت کسب و کار ایران و نیز رییس مرکز گردشگری خلاق ایران است.
ارزیابی شما از روند سیاست گذاری و برنامهریزی در حوزه گردشگری در دو دهه اخیر چیست؟ چالش‌ها، ضعف‌ها و حتی نقطه قوت این سیاستگذاری‌ها را در کدام بخش‌ها می‌دانید؟
در حوزه گردشگری ابتدا باید در سطوح منطقه‌ای و ملی برنامهریزی شود. در این سطوح برنامهریزی سیاست‌های توسعه گردشگری، طرح‌های ساختاری، استانداردهای تسهیلات، عوامل سازمانی و عناصر لازم دیگر برای توسعه و مدیریت گردشگری مد نظر قرار می‌گیرد. سپس در چهارچوب برنامهریزی محلی و منطقه‌ای می‌توان طرح‌های تفضیلی بیشتری برای جاذبه‌های گردشگری، تفرجگاه‌ها، توسعه گردشگری شهری و روستایی و سایر اشکال توسعه گردشگری تهیه کرد.
برنامهریزی گردشگری ملی و منطقه‌ای دستاوردهای خاص و مهمی دارد. از جمله تعیین سیاست‌ها و اهداف کلی توسعه گردشگری و اینکه بدانیم گردشگری در صدد انجام چیست و چگونه این اهداف را می‌توان به‌دست آورد؟ توسعه گردشگری به شکلی صورت می‌گیرد که منابع فرهنگی و طبیعی آن برای مدتی نامحدود نگه‌داری و برای استفاده حال و آینده حفظ شود. ادغام گردشگری با سیاست‌های توسعه کلان و الگوهای کشور و منطقه و ایجاد پیوندهای نزدیک میان گردشگری و دیگر بخش‌های اقتصاد. فراهم کردن شالوده منطقی برای تصمیمپ‌گیری بخش‌های دولتی و خصوصی درباره توسعه گردشگری.
آنچه که می‌توان به عنوان ضعف اشاره کرد، عدم وجود آمار صحیح ورود گردشگران خارجی به کشور به تفکیک گونه‌های آن است که خود یک چالش بزرگ محسوب می‌شود؛ به‌طوری‌که ما هنوز نمی‌دانیم چه سهمی از نظر تعداد و درصد ورودی و درآمد گردشگری پزشکی، گردشگری فرهنگی، گردشگری تجاری و یا هر گونه از گردشگری داریم. نقطه قوت ما فقط داشتن بیش از یک میلیون و دویست هزار اثر تاریخی و طبیعت کم نظیر ایران است که آن هم به درستی معرفی نشده است تا جایی که گردشگران خارجی در لایه اول سفر خود به مثلث طلایی گردشگری یعنی اصفهان، یزد و شیراز سفر می کنند و سایر نقاط کشور برای سال‌های آینده می‌توانند امید این را داشته باشد که میزبان گردشگران خارجی باشند.
سال‌ها درخصوص جایگزینی گردشگری به جای نفت در حوزه اقتصاد کلان صحبت می‌شود ولی در نهایت این صحبت‌ها به هیچ جایی نرسیده است و به نوعی تبدیل به یک شعار شده. معنای دقیقه جایگزین شدن گردشگری به جای نفت در اقتصاد کلان کشور چگونه محقق می‌شود؟
بله، نمونه بارز آن در کشورهای عربی که نفت‌خیز هستند کاملا مشهود است. آنها اصلا نفت را در نظر نمی‌گیرند و خیلی هم موفق هستند. تمام حرف این کشورها گردشگری است و از سایر صنایع نیز به عنوان نقطه همپیوند استفاده می‌کنند. کشور قطر در سال ۲۰۲۲ میزبان جام جهانی فوتبال بود. در چشم‌انداز ۲۰۳۲ خود اشاره کرده است که آموزش و ورزش دو گزینه مهم برای آینده قطر است و مشاهده کردید که این میزبانی ورزشی یک‌ونیم میلیون نفر توریست را به قطر کشاند. در ایران این‌ها بیشتر در حد یک شعار است که خیلی کلیشه‌ای شده. غافل از اینکه در فضای بدون جاذبه هم می‌توان یک سایت خوب گردشگری احداث کرد.
در برنامه ششم توسعه بارها بر جذب ۲۰ میلیون گردشگر در سال تاکید شده اما این امر عملاً محقق نشد. هر چند در سال‌های گذشته با شیوع کرونا هم روبه‌رو بودیم اما قطعاً چالش‌های دیگری هم در عدم تحقق این مهم موثر بوده است. اکنون از یک سو در آستانه تشکیل دولت جدید قرار داریم و از سوی دیگر برنامه هفتم توسعه را داریم که جذب سالانه ۱۵ میلیون گردشگر در نظر گرفته شده است. به نظر شما با توجه به موقعیتی که در آن قرار داریم، چه ملاحظاتی باید برای توسعه صنعت، اعم از گردشگری داخلی و ورود گردشگر خارجی مد نظر قرار بگیرد؟
اینکه ۲۰ میلیون نفر گردشگر جذب شود خیلی نگاه خوبی است اما زیر ساخت آن اکنون وجود ندارد. آمارها نشان می‌دهد ما تعداد هتلهای ۵ستاره ما بسیار کم است. وقتی توریست وارد می شود نیاز به اقامتگاه دارد این فضا برای حضور این تعداد گردشگر مهیا نیست.
به عقیده بنده دولت باید نگاه از بالا به پایین را نداشته باشد و بصورت مشارکتی ورود سرمایه گذار را تسهیل نماید تا با ایجاد اماکن اقامتی و پذیرایی بخشی از این نیاز ها پاسخ داده شود .برای ورود گردشگران باید از طریق مایس -کنفرانس، ملاقاتها، نمایشگاه و رویداده- روابط بین المللی خود را توسعه دهیم و در شبکه های اجتماعی از طریق بازاریابی سولومو(فضای شبکه اجتماعی، محل و موبایل)کشور خود را معرفی نماییم. دولت با داشتن دیپلماسی مناسب باید روند کار برای ورود گردشگران را تسهیل کند.
بهبود شرایط دیپلماسی عمومی کشور و سیاست‌های خارجی تا چه اندازه در توسعه گردشگری و برنامهریزی برای ورود گردشگر به کشور تاثیرگذار خواهد بود؟ دولت باید در این حوزه چه برنامه‌ای را مد نظر قرار دهد؟
دولت باید در دیپلماسی گردشگری از فاز مفهومی تا فاز عملیاتی و اجرایی مردم و بنگاه های اقتصادی را مشارکت دهد تا تمام زوایای مختلف گردشگری مشخص شود .دولت با سیاست صحیح می تواند نقش راهنما و نه فقط ناظر را داشته باشد تا بخش خصوصی نهایت همکاری را برای توسعه گردشگری بکار گیرد.
وزارت خارجه در این حوزه چه کمک‌هایی می‌تواند به گردشگری داشته باشد. چه بهره‌هایی می‌توانیم از تجربیات کشورهای همسایه مانند ترکیه و سیاست‌های به کار گرفته شده آنها در جذب گردشگر داشته باشیم؟
وزارت خارجه بیشترین نقش را دارد. مثلا می‌تواند با دیپلماسی، غذاهای ایران را به عنوان میراث فرهنگی ناملموس به جهان معرفی کند. همین‌طور می‌تواند خواهرخواندگی بین شهرهای کشورهای مختلف را با شهرهای مهم ایران در دستور کار خود قرار دهد و به توسعه گردشگری کمک نماید.
ایران همواره بر جذب گردشگر فرهنگی و تاریخی و البته گردشگر زیارت تاکید داشته و دارد به نظر شما سیاست‌های اخذ شده و برنامه‌هایی که برای جذب این بخش از گردشگران در نظر گرفته شده کارآمد بوده؟ توضیح دهید.
طبق آمار ۴۷ درصد توریست‌های وارد شده به ایران گردشگران فرهنگی و تاریخی هستند ما از این آمار هم درست استفاده نکردیم. بیشترین گردشگران ما در واقع زائر–گردشگر هستند و از کشور عراق به مشهد مقدس سفر می کنند. اگر بتوانیم هوشمندانه از این موقعیت استفاده کنیم، باید مقاصد کل کشور را به این گردشگران معرفی کنیم و تنوعی از خدمات از جمله خدمات هتل را برای آنها در شهرهای مختلف توضیح دهیم.
