در شهرستان فیروزآباد استان فارس و در جایی در دل مزارع گندم و هندوانه، بقایای شهری باستانی به نام شهر «اردشیر خوره» خودنمایی می‌کند.
سازه‌ای مناره مانند با ارتفاع ۳۰ متر درست در مرکز شهر مدور ارشیر خوره به جا مانده است و گویی گذشته باشکوه شهر را روایت می‌کند. در تصاویر هوایی می‌توان دید که این شهر باستانی با ۱۰محور خیابانی که از مرکز این برج بلند می‌گذشته به ۲۰بخش تقسیم می‌شده است. شهر اردشیر خوره که به آن داراب گرد هم می‌گویند در اواخر دوران اشکانی و به پیروی از سبک معماری رایج در این دوره به شکل مدور بنا شده است و هنوز هم می‌توان شکل دایره‌ای شهر را در تصاویر هوایی دید.
باوجود آنکه برای رسیدن به بقایای این شهر باستانی احتیاج به پیاده‌روی ۲۰ دقیقه‌ای در جاده‌ای خاکی وجود دارد اما آنچه که با سفر به شهر باستانی اردشیر خوره می‌بینید، ارزش این راهپیمایی نسبتا طولانی را دارد.
تیربال؛ برج نظامی مرکز شهر
مهمترین سازه شهر اردشیر خوره برج بلند مناره مانندی است که طول هر ضلع آن ۹متر و ارتفاعش به حدود ۳۰متر می رسد. جنس سازه «تیربال» از ملاط گچ و آهک است. باستان‌شناسان معتقدند که این ستون در گذشته یک برج پله‌دار بوده است و ابعاد هر ضلع این برج مربعی به حدود ۲۰متر می رسیده است.
گفته می شود مهمترین کاربرد تیربال مربوط به امور نظامی و امنیتی شهر بوده است. درواقع نگهبانان از پله‌های برج بالا رفته و این امکان را می‌یافتند که دره تنگاب را که محل ورود به دشت بوده و استحکامات دفاعی در آن قرار داشته است، نظاره کنند. همچنین مرکزیت تیربال در شهر هم این امکان را می‌داده که کار خیابان کشی و تقسیم اراضی با سادگی بیشتری انجام شود.
آرامگاه کشف شده در کاوش های دو دهه اخیر
چند صد متری آن سوتر از تیربال، کاوش‌های انجام شده در شهر باستانی اردشیر خوره منجر به کشف یک آرامگاه باستانی شده است. این آرامگاه باستانی که حدود یک و نیم متر پایینتر از سطح زمین است، گورهای گچی و نقاشی‌های فاخر باستانی را در خود جای داده است.
این نقاشی‌ها که در سال ۱۳۸۴کشف شده‌اند روی بخشی از کف و دیواره‌های گورستان نقش شده اند. اشکال هندسی و نگاره‌هایی از دو زن، یک مرد،یک گوسفند و یک نوجوان که لباسی اشرافی برتن پوشیده است، از جمله آثار جالب توجه نگاشته شده بر دیواره و کف گورستان شهر اردشیر خوره هستند. نقاشی‌ها رنگی است و رنگ‌های سبز و قرمز اخرایی را می توان در آنها تشخیص داد.
به گمان باستان‌شناسان این نگاره‌ها به لحاظ ساختاری شباهت‌هایی به نقاشی‌های کوه خواجه سیستان دارند و بر روی لایه‌ای از جنس گچ نقش شده‌اند.
این نگاره‌ها احتمالا بازتاب دهنده باورهای اواخر عصر اشکانی و اوایل دوران ساسانی در منطقه فارس و فیروزآباد هستند. در نظر داشته باشید که با قدرت گرفتن ساسانیان و رواج آیین زرتشت، رفته رفته تدفین و ایجاد گور و گورستان محدود شده و جنازه‌ها را به دخمه‌های زرتشتی می‌سپرده‌اند تا خوراک درندگان و پرندگان شوند.
تخت‌نشین ساسانی و گذشته شهر
یکی دیگر از بناهای باستانی به جا مانده در شهر اردشیر خوره بقایای ساختمانی به نام «تخت نشین» است که احتمالا کاربری آتشکده داشته و به فرمان اردشیر شاه ساسانی بنا شده است.
تخت‌نشین در یکصد متری جنوب شرقی تیربال قرار گرفته اما امروز به جز شالوده‌ای از آن بر جای نمانده است. در دی‌ماه ۱۳۸۴ باستان‌شناسان در بخش شرقی تخت‌نشین توانستند دروازه سنگی به سبک معماری پارسه همراه با سنگفرش بنای آن را کشف کنند.
در برخی روایت‌ها اینطور نقل شده که شهر اردشیرخوره که با نام‌های شهر گور و داراب گرد نیز شناخته می‌شود در حدود سال ۲۲۴ میلادی و به نشانه قدرت‌نمایی اردشیر نخستین پادشاه ساسانی در برابر آخرین شاه اشکانی ساختار و توسعه جدی یافته است.
شهر اردشیر خوره یا همان فیروزآباد باستانی در قرن هفتم یا هشتم هجری رو به ویرانی گذاشت و خالی از سکنه شد. به جای آن بیرونِ باروی شهر قدیم، روستایی سربرآورد که تا دوره قاجار به نام «ده کوشک» معروف بود. گفته می‌شود شهر کنونی فیروزآباد حاصل گسترش همان روستاست.
مخاطرات شهر باستانی اردشیر خوره
در سال‌های گذشته فعالیت‌های کشاورزی، ادامه حیات و کشف حقایق بیشتر از شهر باستانی اردشیر خوره را با مخاطره مواجه کرده است. انتظار می‌رود اقدامی اساسی برای تملک زمین‌های زراعی که روی شهر باستانی قرار گرفته‌اند انجام گرفته و اسرار شهر «اردشیر خوره» گشوده شده و آثار آن به شکل صحیح مرمت و حفاظت شوند.
بی شک حفاظت و مرمت موثر از این شهر باستانی می‌تواند زمینه ساز جذب گردشگران داخلی و خارجی و کسب درآمد مناسب از محل توریسم باشد. این مهم اما برای انجام، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و اختصاص بودجه مناسب است.
بی توجهی به شهر باستانی اردشیر خوره اما ممکن است نه تنها باعث شود که رازهای باستان شناسی شهر سر به مهر بمانند، بلکه هیچ بعید نیست که تداوم فعالیت کشاورزی آثار به جا مانده از دوران باستان را با تهدید و مخاطره جدی مواجه کند.
