زهرا لاریجانی*: گردشگری خوراک را شاید بتوان مزیت رقابتی سریع ایران دانست. این نوع از گردشگری در ایران به علت طعم‌های جادویی متفاوت، و ریشه‌های کهن تاریخی -که البته امروز به علت غفلت ما دارد به نام کشورهای دیگر به ثبت رسیده یا معروف می‌شود- پتانسیل بسیار بالایی دارد. تعدد بسیار زیاد خوراک در ایران از لحاظ تنوع، مواد غذایی، تعدد روش‌های پخت، خواص درمانی و بسیاری موارد دیگر، پتانسیل بسیار بالای جذب و جهانی شدن را دارد و [گردشگری خوراک] تنها مولفه برای جذب گردشگر است که در تمامی پلتفرم‌های گردشگری فعال بوده و قابل استفاده است.
بسیار جالب است که [گردشگری خوراک] قابلیت صادرات و با ارزش توریستی به بیرون خاک ایران را نیز داراست. مزیت بعدی این گردشگری قابلیت تکرار پذیری تجربه و ناتمامی آن در سفرهای بعدی و حتی انگیزه‌گیری برای سفرهای بعدی مسافران است و به علت تمایزات پخت و سرو یک غذا حتی در شهرهای مختلف این تجربه گردش مسافران به راحتی میسر می‌شود.
گردشگری خوراک
گردشگری خوراک یکی از انواع گردشگری است که می تواند نقش مهمی در جذب گردشگران داشته باشد. این نوع گردشگری به آداب و رسوم و فرهنگ هر کشوری مرتبط است و برای بازدیدکنندگانی که از سایر کشورهای جهان با فرهنگی متفاوت به این کشورها قدم می‌گذارند و آماده تجربه فرهنگ و رسوم و غذاهای آنان هستند، جذابیت دارد. هم اکنون گردشگری غذا در دنیا بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار درآمد دارد.
گردشگری غذا صنعتی بسیار نوپاست که ادبیات آن به سال ۲۰۰۱ در «گردشگری خوراک و پختنی‌ها» برمی‌گردد، زمانی که عبارت مقاله‌ای توسط اریک ولف مدیر اتحادیه بین‌المللی توریسم غذا معرفی شد. این مقاله که بعدها تبدیل به نخستین کتاب جهان درباره صنعت گردشگری خوراک و پختنی‌ها شد، مهم ترین کتاب در محافل دانشگاهی و تخصصی دنیا بود که اطلاعات مفیدی درباره این نوع گردشگری را در اختیار دانشجویان و فعالان صنعت توریسم قرار می داد. امروزه سفر برای غذا به یکی از انگیزه‌های گردشگری در بسیاری از کشورهای جهان تبدیل شده است.
گردشگری آشپزی به سادگی سفر به فراتر از محله نزدیک شما برای یافتن غذاهای عالی است. همانطور که توسط اتحادیه گردشگری آشپزی انتاریو OCTA ذکر شده است، گردشگری آشپزی شامل هر تجربه گردشگری است که در آن فرد می آموزد، قدردانی می‌کند، مصرف می‌کند و می نوشد.«فرهنگ محل» بیشتر سفر کنید تا طیف وسیع‌تری از تجربیات آشپزی را تجربه کنید.
گردشگری خوراک صرفا در مورد غذایی که می‌خورید نیست. گردشگری غذا لزوماً صرف غذای مجلل نیست، بلکه بیشتر در مورد غذا خوردن ماجراجویانه برای جستجوی تجربیات جدید آشپزی است.
گردشگری خوراک به دنبال تجربه‌های منحصر به فرد و به یاد ماندنی خوردن و نوشیدن، چه در نزدیک و چه دور است. تفاوت گردشگری آشپزی با گردشگری کشاورزی در این است که گردشگری آشپزی زیرمجموعه ای از گردشگری فرهنگی در نظر گرفته می شود. آشپزی جلوه‌ای از فرهنگ است. در حالی که گردشگری کشاورزی زیرمجموعه‌ای از گردشگری روستایی در نظر گرفته می‌شود، اما گردشگری آشپزی و گردشگری کشاورزی به طور جدایی ناپذیری به هم مرتبط هستند، زیرا بذرهای آشپزی را می‌توان در کشاورزی یافت. گردشگر آشپزی-غذایی به غذاهای لذیذ محدود نمی شود. گردشگری غذایی را می‌توان زیرمجموعه‌ای از سفرهای تجربی در نظر گرفت.
منحصر به فرد بودن ایده می‌تواند تا جایی پیش برود که خودش یک سمبل و نماد بشود و به عنوان یک سفیر فرهنگی به دنیا صادر بشود. بزرگرین مزیت گردشگری خوراک این است که می‌توان بیرون از مرزهای کشور مبدا خود نیز رشد و ثروت آفرینی کند، از شهرها و محیط‌های دیگر تا کشورهای دیگر می‌تواند مقصد گردشگری خوراک با حفظ تمام تاریخ و استانداردهای مبدا باشد.
توسعه با گردشگری خوراک
گردشگری خوراک می تواند خود یک رسته انگیزشی متفاوت در گردشگری باشد و تورهای خاص خود را داشته باشد. تورهای آشپزی و بسته‌های مسافرتی می‌توانند شامل طیف گسترده‌ای از فعالیت‌های مربوط به آشپزی، نمونه برداری غذا، روندهای غذایی، نوشیدنی و پخت باشند. علاوه بر هفته‌های رستوران در شهرهای مختلف، رویدادهای غذاخوری و مسابقات آشپزی، گردشگری آشپزی شامل تجربیات آشپزی مانند تورهای تولید مواد غذایی و فرآوری آن، گشت در رستوران‌ها و کارخانه‌های تولید غذا، کنفرانس‌ها و رویدادها با متخصصان آشپزی و نویسندگان کتاب‌های آشپزی، و چشیدن غذاهای قومی است.
هدف تورهای گردشگری خوراک
هدف گردشگری خوراک آموزش و الهام بخشیدن به علاقه‌مندان به غذا و نوشیدنی است و در عین حال به مسافر فرصتی می‌دهد تا منطقه محلی را کشف کند و در مورد روند غذاهای محلی، تکنیک های آشپزی و تاریخچه غذا بیاموزد. مسافران می‌توانند این کار را با شرکت در یک تجربه غوطه‌وری فرهنگی در مقاصد منتخب در سراسر جهان انجام دهند.
مزیت تصمیم ساز ایران در گردشگری سلامت
گردشگری سلامت را شاید بتوان مزیت تصمیم‌ساز ایران در این حوزه دانست. گردشگری سلامت در ایران مزایای زیادی دارد که بسیار معروف هستند، اما علاوه بر مزایایی بسیار زیاد آن جاذبه‌های گردشگری زیادی به مدد این حوزه می‌آیند، گردشگری سلامت، به بیماران این فرصت را می‌دهد تا در طول درمان با مکان‌های تاریخی و فرهنگ‌های جدید آشنا شوند. در حقیقت شرکت‌های گردشگری سلامت، بسته‌ای کامل برای تعطیلات سلامتی ارائه می‌دهند. این نوع گردشگری به بیماران امکان می‌دهد هنگام کاوش در مقاصد مهم گردشگری در کشور مقصد، مراقبت‌های بهداشتی با کیفیت را تجربه کنند. شرکت‌های حوزه گردشگری سلامت با توجه به پتانسیل بالای کشور ایران در خصوص مناطق و جاذبه های گردشگری سعی دارند درکنار ارائه خدمات پزشکی و درمانی، بیماران را در امر معرفی زیبایی طبیعی و گردشگری کشور ایران همراه خود داشته باشند.
مزیت‌های گردشگری سلامت ایران
امکانات پزشکی همتای کلاس جهانی، خدمات در دسترس و سریع، پزشکان مجرب و با استعداد، روش‌های جایگزین و سنتی و مقرون به صرفه بودن خدمات از جمله مزایای گردشگری سلامت در ایران است.
خوراک‌های درمانی، دوران نقاهت و بازپروری ایران یکی از مزایای رقابتی در این حوزه است. در دروان نقاهت پس از بیماری غذای مقوی و تقویتی می تواند به عنوان یکی از راهکارهای ویژه بازپروری و ایجاد سلامت در مخاطبین باشد.
جنبه تفریحی و شادی آفرین گردشگری سلامت از دیگر مزایای این حوزه است. این جنبه بعد از عمل‌های زیبایی و برنامه‌های زیبایی‌سازی می‌تواند موجب لذت بردن و رضایت بسیار زیاد و تکرار در مخاطب شود.
طب سنتی کهن ایران از دیگر مزایای کشور در حوزه گردشگری سلامت است. بسیاری از بیماری‌ها توسط طب‌کهن ایرانی – اسلامی می‌توانند درمان‌های بدون ضرر داشته باشند.
خوراک های درمانی
طبق طب کهن و خواص درمانی غذاها بسیاری از غذاها خاصیت درمانی دارند و خوردن این خوراک‌ها موجب درمان و دفع مشکلات می‌شوند.
در دنیا بسیاری از این خوراک‌ها مشهور هستند که به صورت مختلف مورد سرو قرار می‌گیرند و یا به عنوان رژیم‌های خاص درمانی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
در کشورهای دارای طب کهن مثل چین، ژاپن و هند این برنامه‌های تلفیقی و درمانی بسیار متداول است و امروزه این موضوع به بسیاری از کشورهای دیگر دنیا مثل گروه رستوران‌های مپی در ایتالیا ، برنامه توریسم سلامت اسلونیا با تغذیه و بازپروری، برنامه معروف غذادرمانی در مقدونیه با آیین و دانش کهن یونانی و حتی به تازگی در قسمت های از ترکیه این موضوع در حال شکل‌دهی و سرعت‌دهی است.
طب سنتی کهن
در حال حاضر عدۀ زیادى از دانشمندان جهان که تعداد آنها نیز روز‌به‌روز د رحال افزایش است، تلاش می‌کنند تا با استفاده از گنجینۀ منابع طبیعى وسیع کرۀ زمین که به صورت گیاهان و جانوران به طور رایگان در اختیار انسان قرار گرفته است، با انجام تحقیقات علمى در مراکز تحقیقاتى مجهز بین‌المللى ، مواد شفابخش به دست آورند.
این دانش جدید که در حال حاضر یکى از مهمترین رشته‌هاى علمى به‌شمار مى‌رود، غذا درمانی یا غذا دارویى نامیده مى‌شود، برای مثال: سیر، این گیاه خوراکى ساده، قادر است سلول‌هاى سرطانى را منهدم سازد و با ویروس‌ها مبارزه کند؛ وجود مواد ارزشمندى در اسفناج مى‌تواند ویروس‌هایى را در بدن فلج کند و دربند بکشد که ممکن است منشأ ایجاد سرطان مربوط به گردن شوند. این دانش مربوط به خواص مواد غذایی و غذاها، طریقه پخت آنها، طریقه سرو آنها و زمان و دلیل مصرف، نحوه مصرف و سایر موارد مربوط به خوراک‌های درمانی را شامل می‌شود.
دوران نقاهت و بازپروری
در دوران نقاهت پس از بیماری غذای مقوی و تقویتی می‌تواند به عتوان یکی از راهکارهای ویژه بازپروری و ایجاد سلامت در مخاطبین باشد.
برنامه‌های ویژه تقویت بدن، سم زدایی و سیستم‌هایی که موجب بازپروری جسمی و بعضا روحی بیمار می‌شود، می‌تواند دلیل بسیار مهمی برای انتخاب پروسه درمانی همسو با گردشگری خوراک باشد. بسیاری در یک عمل مشابه ترجیح به محیط نقاهتی هستند که زودتر بتوانند با غذاهای لذیذ و مقوی قوای از دست رفته خود را باز بیابند و به توانمندی لازم بازگردند، این محرک برای بسیاری محرکی بسیار قوی و تصمیم ساز است.
تفریحی و شادی آفرین
طبق بررسی‌ها ۵۰ درصد از مسافران اعلام کرده‌اند که از ترکیب تجربه غذا در خارج از برنامه‌های مرسوم و عادی خود با یک فعالیت بدنی جدی لذت می‌برند.
۵۱ درصد نیز اعلام کرده‌اند که اجرای یک برنامه مسافرتی را که ترکیبی از یک ماجراجویی و فعالیت جسمی و لذت چشیدن غذایی متفاوت باشد، به یک برنامه سفر ماجراجویی بدون غذا ترجیح می‌دهند. اکنون دیگر برای تورگردان‌های فعال در حوزه گردشگری ماجراجویانه دشوار است که تأثیری را که غذا بر سفر و گردشگر و انتخاب مقصد رؤیایی‌اش دارد، نادیده بگیرند.
بسیاری از سفرهای ماجراجویانه ترسناک در بسیاری از بخش‌های جهان قابل تکرار است؛ یعنی موارد مشابهی دارد. اما غذای بومی و تجربه غذاهای مختص هر منطقه و اقلیم و قوم، یک مقصد را منحصربه فرد می‌کند و چیزی است که به هیچ وجه نمی‌توان آن را در دیگر قاره‌ها و سرزمین‌ها در سطح انبوه تولید کرد؛ یعنی تجربه آن غذا و مواد خوراکی درجای دیگری از جهان به‌هیچ‌وجه یا حداقل به آسانی قابل تکرار نیست.
گردشگری خوراک ساده ترین و سریعترین محرک برای شکل‌دهی نیاز گردشگری است که هم توسعه داخلی و هم خارجی دارد.
برندسازی مقصد با یک جاذبه مشترک
در نهایت شاید بتوان گفت که برندسازی مقاصد گردشگری سلامت علاوه بر جاذبه‌های بسیار زیاد ایران و مزایای قابل توجه آن با مزیت رقابت بزرگ جاذبه‌های گردشگری خوراک بسیار تقویت شده و مزیت رقابتی – انتخابی و ترجیح برند بزرگی به وجود آورده است.
نکته مهم بعدی نیز قدرت تصویر برند ملموس گردشگری خوراک به عنوان یادآور اول نسبت به قدرت برند گردشگری سلامت و ناخوشایندی‌های آن است که می‌تواند در بسیاری از موارد جاذبه مقدم به جاذبه تصمیم ساز باشد.
آداب سرو خوراک در گردشگری سلامت
یکی از مهمترین اصول و برنامه‌هایی که در این مسیر تعریف می‌شود؛ ایجاد شوق، امید و انگیزه در نظام بهبوددهی حال فرد مریض شده و ایجاد حس خوب همزیستی و درک متقابل برای حال و وضعیت بیمار است که حالا می‌خواهد به زندگی عادی بازگردد. در این بازه بازگشت به حالت عادی هر چقدر فرد بازپروری و نقاهت شیرین‌تری داشته باشد، هم زودتر و با حال بهتری سلامت می‌شود و اثر تلاش تیم پزشکی را بیشتر می‌سازد، هم تصویر بهتری را برای دیگران ایجاد می‌کند و شرایط و وضعیت بهتری را توصیف می‌کند و برای گردشگران سلامت ترجیح بیشتری را می‌آورد.
تلفیق سریعترین و عمیق‌ترین جاذبه گردشگری لذت محور با برنامه دوران نقاهت و بازپروری سلامت فرد می‌تواند برای او بهترین حس را به ارمغان بیاورد و این موضوع جذاب می‌تواند محرک بسیاری از گردشگران سلامت در کنار تبحر و امنیت پزشکی به عنوان عامل سلامت‌ساز لذت بخش باشد و تصویر جذاب‌تری از گردشگری سلامت ایجاد کند، اما یک موضوع بسیار مهم مطرح هست آن هم آداب سرو غذا در گردشگری خوراک است که می تواند اثربخشی آن را چندین برابر و بسیار اثر بخش سازد.
آداب سرو خوراک در گردشگری سلامت
شناخت فرهنگ، نیازها، سبک و بایدها و نبایدهای غذایی هر فرهنگ اصل اول برنامه غذای ملل و آداب گردشگری خوراک آنهاست. باید و نبایدهای ارائه، ظرف و ابزار سرو مناسب، میزان پخت، ادویه و مواد اولیه و سیستم‌های غذایی مورد نیاز و برنامه‌ها و طریقه‌های سرو معنی را ایجاد می‌کند. توصیه هایی که در نظام گردشگری خوارک در سلامت صورت می‌پذیرد ترکیب غذاهای مقصد و غذاهای مبدا در برنامه غذایی بیماران است؛ غذاهای مقصد برای ایجاد حال خوب و حس گردشگری و آشنایی فرهنگی است و غذاهای مبدا برای ایجاد حس صمیمت و سلامت و حال خوب فرد با دریافت غذای فرهنگ و قوم فرد است.
تلفیق سریعترین و عمیق‌ترین جاذبه گردشگری لذت محور با برنامه دوران نقاهت و بازپروری سلامت فرد می‌تواند برای او بهترین حس را به ارمغان بیاورد و این موضوع جذاب می‌تواند محرک بسیاری از گردشگران سلامت در کنار تبحر و امنیت پزشکی به عنوان عامل سلامت‌ساز لذت‌بخش باشد و تصویر جذاب تری از گردشگری سلامت ایجاد کند.
*کارشناس مسئول فدراسیون گردشگری خوراک وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
