سال‌هاست که نحوه فعالیت «خانه مسافر»ها به عنوان اقامتگاه‌هایی برای مسافران، محل مناقشه فعالان حوزه اقامت در بخش خصوصی با بخش دولتی است. از هتل‌ها تا مهمان‌پذیران و بومگردیها و… انتقاد روشنی به فعالیت «خانه مسافر»ها دارند. این‌که قاطبه این خانه‌ها نه تنها مورد نظارتی از آن نوع که بر اقامتگاه‌های رسمی وجود دارد، قرار نمی‌گیرند، بلکه حتی از مجوز رسمی هم که بر قانونی بودن کار آنها دلالت کند، قبرخوردار نیستند. این غیررسمی بودن و فعالیت بدون نظارت در حوزه اقامت، طبعا شرایطی را برای این خانه‌ها به وجود می‌‌آورد که در آن از محدودیت‌های قانونی، پیچ‌وخم‌های اداری و بسیاری از هزینه‌های متداولِ اقامتگاه‌های رسمی خبری نیست. در نتیجه شاهد رقابتی نابرابر میان این خانه‌ها با اقامتگاه‌های رسمی هستیم. ضمن این‌که بسیاری از شرایط و بعضا سواستفاده‌ها که در اقامتگاه‌های رسمی میسر نیست، عملا در این خانه‌ها امکان وقوع دارد؛ و این‌همه محصول فعالیت «خانه مسافر»ها در شزایطی بیرون از حیطه قانون است. به این‌ها باید افزود نارضایتی گردشگرانی را که در بسیاری از موارد از خدمات نامطلوب و غیراستاندارد این خانه‌ها گلایه‌های زیادی داشته‌اند.
در این گزارش «سفر امروز» از فعالان و نمایندگانی از دو بخش خصوصی و دولتی درباره وضعیت بغرنج «خانه مسافر»ها پرسیدیم. این‌که چرا این مشکل با وجود انتقادهایی که در طول سالیان گذشته مطرح شده، همچنان پابرجاست و نیز راهکارهای برون‌رفت از آن کدامند؟
رشد قارچ‌گونه اقامتگاه‌های غیرمجاز
در سال‌های اخیر مرتب بر تعداد اقامتگاه‌های فاقد مجوز کشور خصوصا در شهرهای توریستی افزوده شده است.
یاور عبیری، رییس جامعه بومگردی ایران با اشاره به فعالیت گسترده اقامتگاه‌ها و خانه‌مسافرهای فاقد مجوز و رقابت نابرابری که بین آنها و اقامتگاه‌های دارای مجوز شکل گرفته است، به «سفر امروز» گفت: اقامتگاه‌های غیرمجاز بسیاری در حال فعالیت هستند و نهادهای مربوطه نیز نظارت لازم را ندارند و واحدهای غیرمجاز را پلمب نمی‌کنند. به نظرم اما اگر تشکل‌ها قوی باشند و تفویض اختیار به آنها صورت گیرد، می‌توانند پیگیری لازم را در خصوص اقامتگاه‌های غیرمجاز داشته باشند.
وی افزود: در حال حاضر اقامتگاه‌های فاقد مجوز و غیرمجاز در حال رشد قارچ‌گونه هستند و فعالیت خارج از ضابطه آنها به کسانی که به شکل قانونی در حوزه اقامتگاه‌ها فعالیت می‌کند، آسیب می‌زند.
مشکلات ناشی از فعالیت خانه‌مسافرهای غیرمجاز
رییس جامعه بومگردی ایران ضمن بر شمردن مشکلاتی که فعالیت خانه‌مسافرهای غیرمجاز ایجاد کرده است، گفت: مطمئنا رشد قارچ‌گونه اقامتگاه‌های غیرمجاز به صنعت گردشگری کشور آسیب می‌زند. چنانچه فکری برای حل این معضل نکنند متاسفانه بسیاری از مراکز اقامتی مجاز از بین می‌رود. آسیب این موضوع می‌تواند هم به جامعه هتلدار و هم به جامعه بومگردی وارد شود و البته بومگردیها به سبب آنکه کوچک هستند، زودتر آسیب می‌بینند. امروز در برخی از روستاهای کشور می‌بنیم که اگر یک خانه بومگردی دارای مجوز فعالیت دارد، در مقابل ۱۰ اقامتگاه غیر مجاز و فاقد مجوز نیز فعالیت دارند.
وی افزود: روی این اقامتگاه‌های غیرمجاز نظارت مربوطه نیز وجود ندارد و آنجا هر اتفاقی بیفتد با محدودیتی رو‌به‌رو نیستند و این مساله دارد به اقامتگاه‌های دارای مجوز آسیب زده و وجهه بومگردی‌های دارای مجوز را نیز خراب می‌کند؛ چرا که فعالیت غیرمجازها نیز به اسم مجازها تمام می‌شود و مردم فکر می‌کنند که این هر دو از یک جنس بوده و اقامتگاه بومگردی هستند.
حرکت بازار اقامتگاه‌ها به سوی زیرزمینی شدن
براساس آماری که فعالان گردشگری مطرح می‌کنند، چیزی حدود ۴۰هزار واحد اقامتگاه در فضای آنلاین برای اجاره در دسترس هستند و این در حالی است که تعداد واحدهای دارای مجوز کمتر از یک سوم این میزان است.
سیدمصطفی فاطمی، مدیرکل توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ضمن تاکید بر حرکت بازار اقامتگاه‌ها به سمت زیر زمینی شدن به «سفر امروز» گفت: محدودیت‌ها، چالش‌ها و فشارهایی که روی تاسیسات گردشگری دارای مجوز وجود دارد، آنقدر زیاد است که سمت و سوی اقامت به سمت غیرمجازها و حتی چادرخوابی پیش می‌رود. یعنی یک نفر که می‌خواهد یک مجموعه گردشگریی داشته باشد، علاوه بر عوارض، مالیات و بازدیدهای بهداشت و اماکن و میراث فرهنگی و نظایر آن را دارد؛ در پیچ و خم دستگاه‌های دولتی نیز می‌افتد و بوروکراسی‌های اداری به شدت او را محدود می‌کند. از طرفی دیگر محدودیت‌های دیگری نیز به آنها اعمال می‌شود و همینطور تغییر کاربری، تامین پارکینگ و چالش‌هایی نظایر این‌ها را نیز دارند.
وی افزود: امروز وضعیت گردشگری کشور به گونه‌ای پیش رفته است که سمت و سوی آن به گونه‌ای به سمت زیرزمینی شدن پیش می‌رود. البته تمایل مردم هم به استفاده از این مجموعه‌های فاقد مجوز است یعنی حتی اگر این‌ها هم نباشند، مردم به هتل نرفته و تمایل دارند از چادر استفاده کنند. کلا شیوه رفتار اجتماعی ما به گونه‌ای متفاوت است و بعضی‌ها تمایل دارند همراه خانواده واحد دربستی بگیرند و به همین دلیل سمت و سو به سمت خانه‌های استیجاری، چادرخوابی، استفاده از اماکنی که یک حریم شخصی بیشتری را داشته باشد، پیش می‌رود.
مدیرکل توسعه گردشگری داخلی در پاسخ به این پرسش که چرا برخورد قانونی با خانه مسافرهای غیرمجاز صورت نمی‌گیرد، گفت: بارها برای بستن خانه مسافرها پیش رفتیم اما خانه است و صاحب آن اعلام می‌کند که مهمان دارد و مسافر هم قبول می‌کند و در این شرایط کاری از دست اداره اماکن هم بر نمی‌آید. افزون بر این شناسایی این‌ها بسیار کار سختی است و در توان وزارتخانه نیست که تمام این‌ها را شناسایی کند، بخشی روی وب سایت‌ها هستند که از این بخش هم تعدادی دارای مجوز از وزارتخانه بوده و تعدادی از نهادهای دیگر مجوز گرفته‌اند، این پراکندگی‌های فعالیت‌های گردشگری باعث شده در کنار محدودیت‌هایی که برای تاسیسات گردشگری مجاز ایجاد کرده‌ایم این شرایط ایجاد شود. به نظرم نخستین کار وزارتخانه باید این باشد که تا جایی که می‌توانیم محدودیت‌ها را برای واحدهای اقامتی مجاز کاهش دهیم. امروز در دنیا برای تغییر کاربری پول نمی‌گیرند اما در همین کشور ما در استان‌های مختلف نوع برخورد با هتل‌ها متفاوت است و یک شورای شهر از هتل پول نگرفته و شورای شهر دیگر هزینه دریافت می‌کند.
راهکار مقابله با خانه مسافرهای فاقد مجوز
عبدالحمید رفعتی، عضو هیات مدیره جامعه حرفه‌ای هتلداران ایران، در پاسخ به این پرسش که آیا دولت و وزارت گردشگری این توان و امکان را دارند که با واحدهای غیر مجاز برخورد مناسب و مقتضی داشته باشند و آن را مدیریت کنند، به «سفر امروز» گفت: اتفاقا مدیریت این حوزه بسیار راحت است. عمده گردشگرانی که به سمت خانه مسافرهای فاقد مجوز هدایت می شوند از بستر سایت‌ها و پلتفرم‌هایی که در زمینه رزرو اقامتگاه فعال هستند به این سمت هدایت می‌شوند. متاسفانه بسیاری از این سایت‌های رزرو آنلاین اقامتگاه‌ها هم خود فاقد مجوز از وزارت گردشگری هستند.
او افزود: نیازی نیست که خانه مسافرها تعطیل یا پلمپ شوند و یا مثلا خانه شخصی کسی بسته شود؛ همین که با سایت‌هایی که به شکلی گسترده اقامتگاه‌های فاقد مجوز ارایه می‌دهند برخورد شود، کافی است. در نظر داشته باشید که این سایت‌ها هستند که گردشگران را به سمت اجاره واحدهای اقامتی فاقد مجوز هدایت می‌کنند. به نظرم لازم است سایت‌هایی که در زمینه رزرواسیون اقامتگاه‌ها فعال هستند، باید ملزم شوند که مجوز مربوطه را از وزارت گردشگری دریافت کنند و صرفا ملزم به دریافت مجوز فعالیت تحت عنوان کسب و کار اینترنتی نباشند. همچنین لازم است که سایت‌های رزرواسیون فقط اقامتگاه های دارای مجوز را برای رزرو ارایه کرده و از ارایه خدمات به اقامتگاه‌های فاقد مجوز اجتناب کنند.
