بیش از ۷۰ سال است که حفاران غیرمجاز در غار هستیجان دلیجان حفاری می‌کنند و اشیاء این غار را به خارج از کشور انتقال می‌دهند. این غار یکی از ثروت‌های عظیم باستان‌شناسی استان مرکزی به شمار می‌رود.
به گزارش سفر امروز، با توجه به این که ایران براساس آمار‌های جهانی از جاذبه‌های باستانی، تاریخی و طبیعی بسیاری برخوردار است و بسیاری از باستان‌شناس و پژوهشگران تاریخ در آرزوی سفر به ایران هستند تا با کاوش به برگ‌های مهمی از تاریخ باستانی جهان دست یابند تا شاید گره‌های کوری از تمدن را بگشایند، اما در ایران آن گونه که باید نه به میراث انسانی و نه میراث باستانی که در دل این سرزمین تاریخی جای گرفته است، بهایی داده نمی‌شود و آن گونه که باید از میراث باستانی و تاریخی ایران حفاظت و نگهداری نمی‌شود و بدون اغراق می‌توان عنوان کرد که در بسیاری از نقاط ایران میراث باستانی، طبیعی و تاریخی به جا مانده است و این میراث همواره در طول تاریخ از زمانی که بشر در پی کشف گنج و میراث گذشتگان بوده، در معرض خطر بوده و همچنان هست. البته بلایای طبیعی؛ سیل، زلزله، بحران کم آبی و فرونشست زمین، زمین خواری و کوه خواری نیز در نابود کردن این میراث نقش بسزایی بازی کرده‌اند.
یکی از این میراث طبیعی کوه‌ها و غار‌های ایران هستند. غار‌ها به ظاهر حفره‌هایی هستند که بر اثر عوامل طبیعی و انسانی در دل کوه‌های کنده شده‌اند و می‌توان از آن‌ها به عنوان نخستین زیستگاه و پناهگاه‌های انسان‌ها یاد کرد. پناهگاه‌هایی که دل خود گنج‌های تاریخی و معنوی بسیاری را جای داده‌اند و در کاوش‌های باستان‌شناسان علاوه بر اشیاء و بقایایی به جا مانده از انسان و حیوانات و بقایایی از دوره های مختلف زمین شناسی ، طراحی‌ها و نقاشی‌های متعددی بر روی دیواره‌های غار‌ها کشف شده است.
قدیمی‌ترین اثر هنری ساخت دست بشر با ۴۰ هزار سال قدمت؛ در استان لرستان و در ۲۵ کیلومتری جنوب غربی خرم‌آباد در یک غار آهکی به نام یافته کشف شده است و با این کشف مناسبات تاریخ هنر جهان نیز تغییر کرد تا پیش از این قدیمی‌ترین آثار هنری ساخت دست بشر در غار آلتامیرا در اسپانیا، یا غار‌های شووه، کرکس و ولاسکو در فرانسه است.
در دیواره‌ها و سقف غار‌های آلتامیرا و ولاسکو تصاویر حیوانات نقاشی شده که تاکنون به عنوان قدیمی‌ترین آثار هنری ساخته دست بشر در جهان شناخته می‌شدند. با این همه اما کهن‌ترین قدمتی که تاکنون به آثار این غار‌ها نسبت داده می‌شد مربوط به ۳۲ هزار سال پیش است.
همین کشف باعث شد تا ارزش و اهمیت غار‌ها در جهان و ایران بیشتر شود و بیش از گذشته پای حفاران غیر مجاز را به غار‌ها بیش از گذشته باز کند. غارتگرانی که در گذشته از کشورهای غربی راهی ایران می شدند و امروزه فرزندان این آب و خاک جای آن ها ر ا گرفته اند و با پرداخت مبلغ بسیار ناچیزی با خرید یک دستگاه گنج یاب، با بیل و کلنگ، شبانه تیشه بر ریشه فرهنگ و تمدن این سرزمین باستانی می زنند.
یکی از این غار‌ها که بیش از ۷۰ سال است مورد دستبرد غارتگران قرار می‌گیرد؛ غار هستیجان است.
غار هستیجان در روستای از توابع بخش مرکزی شهرستان دلیجان در استان مرکزی ایران واقع شده است و یکی از عظیم‌ترین فجایع تاریخ میراث فرهنگی کشور مربوط به غار هستیجان است که تمام آثار آن پس از غارت به خارج از کشور منتقل شده است و پس از ۷۰ سال حفاری غیر مجاز در این غار؛ تازه سال ۱۴۰۲ باستان‌شناسان آن را کاوش کردند.
این غار از نوع غار آهکی مُرده است و میلیون‌ها سال قدمت دارد و به گفته شاهدان اسناد زیادی تاکنون از این غار خارج شده و برخی نقل ها حاکی از این موضوع است که با گونی یافته‌های غار را برده‌اند و در کاشان به فروش می‌رساندند. بیشتر این غارت‌ها در سال ۵۵ تا ۷۰ انجام شده است و در حین کاوش دیده شده که ۲۰ تا ۳۰ تیم به صورت غیر مجاز در غار حفاری می‌کردند. بیشتر اموال و‌اشیایی که تاکنون از این غار خارج شده به خارج از کشور منتقل شده است.
بی خبری میراث فرهنگی از غار هستیجان
با این که بیش از ۷۰ سال این غار مورد کاوش و حفاری‌های غیر مجاز قرار گرفته اما متأسفانه سازمان میراث فرهنگی و نهاد‌های مرتبط با باستان‌شناسی از وجود و اهمیت این غار بی‌خبر بودند تا این که یک روز اتفاقی یکی از دانشجویان ایرانی به نام نیما آصفی دانشجوی دکترای زبان‌های باستانی در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و پژوهشگر مهمان در دانشگاه لیدن هلند بود و در پی یک تحقیق، متوجه وجود آثاری در غار هستیجان شد.
تحقیقات او در هلند، زمینه‌ای را فراهم کرد تا کارشناسان میراث فرهنگی راهی هستیجان شوند و در پی کشف غاری با همین عنوان شوند و آن جا بود که تازه کارشناسان میراث فرهنگی ۷۰ سال دیرتر از حفاران و گنج یاب‌ها به اهمیت باستانی و تاریخی این غار پی ببرند.
در ماه‌های مهر و آبان سال ۱۴۰۲ محمدرضا نعمتی باستان‌شناس از طرف پژوهشگاه میراث فرهنگی به کاوش در این غار پرداخت و متوجه اتفاقاتی که در این غار افتاده شد.
او متوجه شد که در طول ۷۰ سال گذشته تمام خاک این غار زیر و رو شده است او برای کاوش دهلیز شمالی غار را انتخاب کرد و پس از یک و نیم متر کاوش به سازه معماری چلیپایی شکل رسید و پس از آن متوجه شد در قسمت شمال غربی یک راهرو و در قسمت جنوبی سازه‌ای گچی وجود دارد.
براساس گفته‌های این باستان‌شناس در این غار حجم زیادی پارچه وجود داشت به گونه‌ای که وقتی او در غار گام برمی داشته با هر گام گویی به جای خاک و سنگ بر روی پارچه راه می‌رفته.
تعدادی کیسه کوچک دربسته با دانه‌های گیاهی، بقایای آستینی که بسته شده و پارچه‌های چند ضلعی، پارچه‌های سه لایه با پشم شبیه به کاپشن‌های امروزی، پارچه از موی بز، پارچه‌های آبی رنگ همراه با دوخت، ریسمان‌های حصیری، بافته‌های موی بز، ابزار‌های چوبی، درپوش‌های چرمی، بقایای بند‌های چرمی، ۱۱ قطعه چرم نوشته پیدا شده که برخی از آن‌ها سالم هستند، چرم نوشته‌هایی که گل‌مهر دارند. گل مهری با نقشی از گاو کوهان دار، گل مهری از بانوی ساسانی که مویش بافته شده است، گل مهر قالبی با کتیبه پهلوی، گل مهر با نقوش قرقاول، سه انگشتر مهر که نقش پرنده دارند، دستبند با سنگ‌های تزئینی، قلم نی که تاریخ استفاده از قلم را به ۱۴۰۰ سال قبل بر می‌گردد. همچنین مقدار زیادی استخوان از جمله‌اشیایی هستند که نعمتی در این کاوش باستان‌شناسی از این غار کشف کرده است.
به گفته نعمتی سرپرست تیم کاوش غار هستیجان؛ اشیا کشف شده در این کاوش همگی منحصر به فرد بودند اما دو شیء خاص‌تر از همه بود، یکی پلمب سربی یا همان سیم و سرب دوره معاصر است که کشف فعلی نشان می‌دهد اولین نمونه آن مربوط به اواخر دوره ساسانی است.
با کشف قلم نی که در این کاوش صورت گرفت حتی تاریخ استفاده از قلم نی جا به جا شد.
پس از این کاوش مجموعه‌ای از ۳۹ اثر از ۳۰۰ اثر یافت شده از این غار در موزه ایران باستان به نمایش درآمد.
حفاظت از غار هستیجان
حفاظت از غار توسط پاسگاهی که در آن نزدیکی است انجام می‌شود همچنین سنسور‌هایی برای محافظت به کار گرفته شده است ولی ثبت ملی این غار و آثار آن هنوز انجام نشده است و این همه تعلل برای ثبت ملی این غار جای سؤال دارد. با ثبت ملی این غار و میراث فرهنگی که در معرض خطر هستند باید تلاش کرد تا اموالی که از این غارت شده است و امروزه در موزه‌های مهم دنیا جای گرفته استراد شوند و به کشور بازگردانده شوند.
تا سال ۱۳۹۲ در قانون کشور جرم میراث فرهنگی قابل گذشت بود، اما در قانون مجازات اسلامی از سال ۹۲ به بعد جزو جرائم غیرقابل گذشت شده است.
