کاشان با قدمتی بیش از هفت هزار سال در دل خود تمدن سیلک را جای داده است. بنا به آن‌چه بعضی از مورخان می‌گویند، کاشان قدیمی‌ترین شهر جهان است.
به گزارش «سفر امروز» درباره اهمیت شهر و اساسا منطقه کاشان و فرهنگ و تمدنی که در دل خود جای داده، ساعت‌ها می‌توان سخن گفت. منطقه‌ای که در طول تاریخ همواره مورد توجه بوده و گواه پیشینه تمدنی آن را همین بس که ۱۷۰۰ اثر تاریخی را در خود جای داده است. بگذریم که از این میان -بنا به دلایلی که افتد و دانی- تنها ۳۳۳ اثر به ثبت ملی رسیده است.
کاشان، هم کویری و هم کوهستانی است و همین امر موجب شده تا در سفر به مناطق آن، وضعیت جوی و آب و هوای متفاوتی را تجربه کنید. چنین است که باید گفت تنوع آب ئو هوایی نیز از جذابیت‌های این منطقه برای گردشگران است.
این‌ها را نوشتیم تا در حکم مقدمه‌ای باشد برای معرفی یکی از مناطق شهرستان کاشان که مانند بسیاری از مناطق جذاب ایران پهناور، خاصیت‌ها و تفاوت‌های آن حتی برای هموطنان‌مان شناخته‌شده نیست.
شاید خیلی‌ها ندانند که شهر «کامو» از توابع بخش قمصر شهرستان کاشان رصدخانه ملی ایران را در خود جای داده است؛ منطقه‌ای که جدای از این رصدخانه که خود در حکم جاذبه گردشگری خصوصا برای علاقه‌مندان به نجوم است، ویژگی‌های دیگری هم دارد که بالقوه می‌تواند مقصد طبیعت‌گردان باشد. در این گزارش بخش‌های از جاذبه‌های این منطقه را مرور می‌کنیم.
رصد ستاره‌شناسی تا کوروش کبیر
در گذشته که منابع نوری بسیار اندک بود، در روز خورشید و در شب ماه و ستارگان، روز و شب ما را روشن می کردند و بعدها با کشف آتش و پس از آن با کشف برق، جهان ما روشن شد. اما کشف آتش موجب نشد تا بشر در طول تاریخ به ستارگان بی‌اعتنا شود. این امر موجب شد تا آسمان با خورشید و ماه و ستارگانش همواره منبع الهام و محرک اندیشیدن انسان شود. از گذشته‌های دور، هر کس، حتی برای لحظه‌ای، سرش را به سوی آسمان و ستارگان پر شمارش بلند می‌کرد، در جست وجوی ستاره خود بود. زمانی که کسی دل به مهر کسی می‌سپرد، بر آن بودند که ببینند ستاره آنها با هم جفت هستند یا نه! همین آسمان پر راز و رمز موجب شد تا در جهان باستان علم نجوم متولد شود و شاید نخستین جرقه‌های علم ستاره‌شناسی در دوره آریایی‌ها شکل گرفته باشد؛ چون در بسیاری از تپه‌های ایران نشانه‌های اخترشناسی به دست آمده است و در بناها و آثار تاریخی که از دل تاریخ و تمدن ایرانی به جای مانده نیز نشانه‌هایی از نجوم به جا مانده است. بارزترین نشانه‌ای که بسیاری از پژوهشگران از آن به عنوان نشانه ستاره‌شناسی در ایران یاد می‌کنند، تصویر حجاری‌شده شیر و گاو در تخت جمشید است.
اخترشناسی در دوره هخامنشیان و پس از آن، همواره موردتوجه ایرانیان بوده است و از کوروش شاه ایرانی به عنوان کسی یاد می‌شود که به ستاره‌شناسی علاقه‌مند بوده و در دوره او تحقیقات گسترده‌ای در این خصوص آغاز شده است.
خواجه نصیرالدین و رصدخانه مراغه
با این‌که ایرانی‌ها، همواره مردمانی صلح‌طلب بوده‌اند اما سرزمین ایران همواره مورد توجه جنگاورانی بوده که در پی کشورگشایی بودند و از بخت بد مغول‌ها، که جنگویانی خونریز بودند، آمدند و خون‌ها ریختند و کشتند و به آتش کشیدند و قرن‌ها در ایران ماندند و ریشه دوانیدند و تاریخ و تمدن ایران را از گزند سم ستوران خود مورد گزند قرار دادند. همین امر موجب شد تا بسیاری از کتاب‌ها و مراکز علمی ایران به آتش کشیده شود و همین امر موجب شد تا بسیاری از منابع ایرانی‌ها از بین برود. اما قرن‌ها بعد در دوره ایلخانیان، خواجه نصیرطوسی برآمد تا نقشی کلیدی برای بازگرداندن شکوه و جلال تمدن ایرانی پیش از اسلام و حتی دوره اسلامی باشد.
خدمات خواجه نصیرطوسی به ایرانی‌ها و جهانیان پوشیده نیست و یکی از مهمترین خدمات او ایجاد رصدخانه مراغه در سال ۶۵۷ است که از این رصدخانه به عنوان نخستین رصدخانه خاورمیانه یاد می شود.
این رصدخانه تا زمان سلطان محمدخدابنده و سال ۷۰۳ برجای بوده اما به مرور تخریب و به فراموشی سپرده شده اما خوشبختانه امروزه گنبدی از آن به جای مانده است.
با این پیشنه غنی با آغاز قرن ۱۳ شمسی موج جدیدی برای دستیابی به علم نجوم در ایران آغاز شد و همین امر موجب ساخته شدن چندین رصدخانه برای رصد ستارگان و شکل گیری نشریه تخصصی نجوم بود.
یکی از مهمترین دستاوردهای علم ستاره شناسی در ایران در دهه های اخیر راه اندازی و ساخت رصد خانه کامو در کاشان است.
رصدخانه ملی یا رصدخانه «کامو»
یکی از جاذبه های علمی و گردشگری کاشان، رصدخانه کامو است، رصد خانه ای که به باور بسیاری در منطقه یگانه است و از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است.
رصدخانهٔ ملّی ایران در ۳۳ کیلومتری جنوب‌غرب کاشان و ۱۲ کیلومتری غرب قمصر و ۷ کیلومتری شمال‌شرق شهر کامو و چوگان و در قله ۳۶۰۰ متری گرگش، دومین قله مرتفع رشته‌کوه کرکس ساخته شده است.
برای رسیدن به این رصدخانه باید یک مسیر کوهستانی را طی کنید و در طول مسیر چندین روستا و همچنین سد شیخ بهایی را پشت سر خواهید گذاشت. پس از رسیدن به روستای قهرود با گردنه‌ای روبرو می شوید و پس از طی یک مسیرخاکی به رصدخانه کامو می رسید؛ رصدخانه ای که برفراز قله ۳۶۰۰متری گرگش بنا شده است و سازه تلسوپ و گنبد آن بر روی قله نصب شده است.
این رصدخانه چون بر روی قله کوه و در منطقه کوهستانی ساخته شده است و از مناطق شهری و کارخانه‌ها که هر یک به نوعی آلودگی نوری تولید می کنند دور است و از این نظر دارای اهمیت است. چون آلودگی نوری بزرگترین معضل این روزگار ستاره شناسان است.
البته امکان بازدید عموم از رصدخانه کامو با توجه به این که یکی از مراکز علمی کشور به شمار می رود میسر نیست.
با این اوصاف اما، کسانی که علاقمند هستند که به رصد ستارگان هستند به راحتی با چشم عادی می‌توانند ستارگان را بینند.
چگونه رصد خانه «کامو» ساخته شد؟
رصدخانه کامو به خاطر اسم خاص‌اش نه تنها در ذهن ایرانی‌ها، بلکه در ذهن گردشگران خارجی هم می‌ماند، شاید برخی تصور کنند که نام این رصدخانه برگرفته از نام آلبرکامو نویسنده و فیلسوف فرانسوی گرفته شده باشد اما این فقط یک تشابه اسمی است. رصدخانه ملی چون در نزدیکی شهر تاریخی کامو قرار گرفته به این نام شهرت پیدا کرده است.
اسم «کامو» متشکّل از کلمات «کام» به‌ا‌ضافه «اُوْ» (در زبان زرتشتی) و به معنای دهانه یا سرچشمه آب است.
طرح رصدخانه ملی ایران در سال ۱۳۸۲ به عنوان نخستین طرح کلان علمی کشور در جلسه هیت وزیران به تصویب رسید و اجرای آن در سال ۱۳۸۵ به پژوهشگاه دانش های بنیادی واگذار شد. این طرح اولین گام بزرگ کشور در جهت ایجاد زیر ساخت های پژوهشی در حوزه نجوم به شمار می رود.
به گفته سید محمد مهاجر مدیر پروژه گنبد چرخان رصدخانه کامو تا پیش از ساخته شدن این رصدخانه پژوهشگران ایرانی برای پژوهش‌هایی خود باید به جزایر قناری، شیلی و جزایر هاوایی سفر می کردند اما با راه اندازی این رصدخانه دیگر نیازی به این سفرها نیست.
ویژگی دیگری که موجب اهمیت و تمایز رصدخانه کامو می شود این است که این رصدخانه در ارتفاع ۳۶۰۰ متری ساخته شده است و بیشتر رصدخانه های منطقه در ارتفاع ۱۶۰۰ متری از دریا ساخته شده اند همین امر موجب می شود که رصدگران در این رصدخانه با توجه به آب و هوا و ارتفاع و قرارگیری آن در منطقه درست زمان بیشتری برای رصد آسمان داشته باشند.
محققان پروژه عظیم رصدخانه کامو در یک بازه زمانی ۱۰ ساله، مکان رصدخانه را انتخاب کردند و از سال ۱۳۸۸ که مکان رصدخانه مشخص شد تا ساعت ۱۴۰۰ که با حضور رئیس جمهور وقت این پروژه افتتتاح شد ۱۲ سال ساخت و تکمیل این پروژه طول کشید.
با این که رصدخانه کامو در سال ۱۴۰۱ نورگیری شده است اما از آن زمان تاکنون برای بالابردن کیفیت رصدهای رصدخانه، تیم مهندسی مشغول رصدهای مهندسی هستند تا کیفیت تصویر به حداکثر برسد.
با راه اندازی کامل رصدخانه کامو، ایران بیش از گذشته می تواند سهم بسزایی در علم نجوم داشته باشد و این رصدخانه می‌تواند به عنوان یکی از اصلی‌ترین مقاصد گردشگران علمی باشد.
کامو، گرانیگاه ایران
منطقه کامو کاشان گرانیکاه ایران محسوب می‌شود و از حیث غارهای ایجاد شده در کوه‌های مرتفع و سر به فلک کشیده این منطقه از خاستگاه‌های اولیه پیدایش بشر بوده و ابزارهای سنگی به دست آمده در زمینه شکار حیوانات درکامو یکی از قدیمی ترین مراکز اسکان بشر بوده است.
کامو بلندترین نقطه جغرافیایی استان اصفهان نسبت به سطح دریا است و بقایای شکل‌گیری خشکی پس از فرورفتن آب اقیانوس اولیه حدود دو میلیارد سال از حیات این ناحیه می‌گذرد و حجاری، ساخت ابزارهای سنگی، پالایش مواد، پیدایش لوله‌های سفالین انتقال آب در هزاره سوم قبل از میلاد، ساخت استخرهای مهار آب از نبوغ منحصربه‌فرد این مردم است.
از نبوغ این مردم می توان به علم گیاه شناسی و طب سنتی، ترویج کشاورزی، تولید زغال، صنعت آهنگری، نساجی و پشم ریسی و غیره اشاره کرد.
اگر بخواهیم از حیث تمدّنی و شهرنشینی منطقه را مورد بررسی قرار دهیم، آب عامل و منشأ شکل گیری هر تمدّن، شهر و یا اجتماعی کوچک است و شکل‌گیری جوامع کامو و چوگان نیز از این قاعده مستثنا نبوده است و به علت عدم دسترسی به اسناد تاریخی مرتبط که در گذر زمان دستخوش آسیب‌های طبیعی و انسانی از جمله سرقت توسط بیگانگان شده است.
باغات متعدد، کوچه‌پس‌‍‌کوچه‌هایی سرشار از خاطره روزهای دور
یکی از اهالی بومی کامو در پاسخ به پرسشی درباره دیگر ویژگی‌های این منطقه به «سفر امروز» گفت: همان‌طور که پیش‌تر هم بسیاری از مسئولان شهرذستان کاشان و اهالی خود کامو گفته‌اند، این منطقه ظرفیت‌های گردشگری بسیار زیادی خصوصا برای طبیعت‌گردان دارد.
محسنعلی رحمانی در این باره توضیح داد: باغات متعدد این منطقه حفظ شده‌اند و خوشبختانه هنوز به سرنوشت خیلی از مناطق کشور که بافت طبیعی‌شان تغییر کرده، نیفتاده است.
او که خود از کارآفرینان منطقه در زمینه تولید عرقیات گیاهی از محصولات کامو است، از شگفتی مسئولان استان اصفهان و شهرستان کاشان، خصوصا مدیران غیربومی پس از بازدید از کامو گفت و افزود: به یاد داریم که خیلی از این مسئولان وقتی از نزدیک کامو را دیدند و متوجه شدند که اینجا آب وهوایی به تمامی متفاوت از کاشان دارد، حیرت کردند. به گواه حرف‌های همین مسئولان، از جمله آقای عبدالله‌زاده کوچه‌پس‌کوچه‌های خاطره‌انگیز، طبیعت بکر و ده‌ها بسته‌های متنوع گردشگری دیگر در کامو در صورت سرمایه‌گذاری و توجه ویژه، می‌تواند اینجا را به منطقه گردشگری بین‌المللی تبدیل کند. موقعیت کوهستانی، در کنار طبیعت بکر و بافت تاریخی، محصولات غذایی سنتی مانند فراوری سنتی شیره انگور و… از جذابیت‌های این منطقه است.
دشت اسب‌ریز، باغات انگور، برند گل محمدی
پیش از این خبرگزاری مهر در گفت‌وگویی با سرپرست اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی کاشان از انو درباره ویژگی‌های کامو پرسیده بود. عبدالله زاده گفت: قرار داشتن دشتی به نام «اسب ریز» و امروزه معروف به «اسپرز» که اسب‌ها را برای تیمار و استراحت به این منطقه می‌بردند، موقعیت طبیعی و حیات وحش کامو و چوگان به عنوان زیستگاه حیات وحش مرکزی ایران، قرار گرفتن این شهر در محور کاشان، میمه و اصفهان، وجود رصدخانه ملی ایران، قرار گرفتن در ارتفاعات گَرکُش و ده‌ها موارد متعدد دیگر این شهر را به یکی از مقاصد نوظهور گردشگری مبدل ساخته است.
وی با اشاره به فروانی باغات انگور این منطقه، انگور این شهر را مرغوب ترین نوع آن دانست و اذعان داشت: انگور و شیوه سنتی استحصال آن به فرآورده‌های متعدد و برگزاری جشنواره ملی انگور در کنار محصول گل محمدی، می‌تواند به عنوان برند این شهر معرفی شود. مراسم سنتی و دیرینه شهر کامو که همه‌ساله اجرا می‌شود، مراسم شیره‌پزی است. شیره‌پزی از آیین‌های رایج شهر کامو است که بعد از چیدن انگورها آنها را انباشته کرده و برای پخت شیر انگورکه در دیگ و قابلمه های بزرگ با آتش پخت می شود.این مراسم یکی از سنت های اصیل کامو می باشد. همچنین هرساله بیش از ۴۰۰تن گل محمدی از باغ ها و کشتراز های کامو برداشت می شود و مراسم گلاب گیری در این شهر رایج است همچنین به دلیل مرغوب بودن و کیفت بالای گلاب در این شهر صادرات هم به دیگر کشورها انجام می‌شود.
شهری که مردانش به زنان هدیه «اسفندی» می‌دهند
این شهر در ارتفاعات قرار گرفته است و به دلیل آب و هوای معتدل سردسیری و رودخانه دائمی پر آب و فراوانی آبهای جاری دارای طبیعتی کاملاً سرسبز است و کوه‌های اطراف آن با پوشش انبوه درختان چشم اندازی وصف‌ناپذیر دارد و محصولات سردسیری بسیار مرغوبی در آن کشت می‌شود.باغ هایی با درختان انگور، گیلاس و آلبالو و غیره در این منطقه کوهستانی به وفور دیده می‌شود و در چهارفصل سال تماشایی است. شکوفه‌های خندان باغهای میوه در بهار، درختچه‌ها و درختان سر به فلک کشیده سرسبز و گل‌ها و گیاهان وحشی و هوای خنک و دلپذیر در تابستان و طبیعت رنگارنگ آن در پاییز و چشم انداز ارتفاعات پراز برف و امکان اسکی آماتور آن در زمستان تنها گوشهای از زیبایی های این خطّه ی دیدنی است .مهمترین ویژگی این شهر طبیعت و آب و هوای کم نظیر آن با داشتن ارتفاع ۰۷۰۷ متری است که بی شک لغت بام ایران رو به خود اختصاص داده است. کامو و چوگان در دامنه ارتفاعات خود غارهای سنگی را دارد.
نقوشی در دامنه های سنگی این غارها و فضاهایی مثل طاقچه های امروزی ما بوجود آمده از دل سنگ در آنها دیده می شود که نشان دهنده این هست که زمانی اینجا انسان زندگی می کرده است .
شرایط آب وهوایی این شهر با تابستان‌های بسیار خنک و مطبوع (بدون کولر) و زمستان های سرد و برفی،شرایط جغرافیایی کوهستانی و طبیعتی بسیار بکر وکم نظیر برای این شهر به وجود آورده است.
رسم مردم کامو در گذشته این بوده است که ۵۳ روز پیش از نوروز، روز اول سال محلی (مردان به زنان هدیه بدهند که به آن «اسفندی» می‌گویند.
آثار ثبت شده و میراث ناملموس کامو
کامو ۱۰ اثر ثبتی و میراث فرهنگی ناملموس دارد. همچنین از محصولات صنایع دستی این منطقه می‌توان به گیوه، سفره‌بافی و انواع دست‌بافته‌های سنتی اشاره کرد. این محصولات طبعا برای کسانی که به فضاها و محصولات بومی علاقه‌مند هستند، جذابیت‌های فراوانی دارد. در واقع آمیزه‌ای از آثار ثبت‌شده تاریخی از یک سو و محصولات صنایع دستی از نوع بومی آن از سوی دیگر، ترکیبی از جذابیت‌های تاریخی و اقلیمی را در این منطقه به وجود آورده است.
قدر مسلم با توجه به قرار داشتن رصدخانه ملی ایران در این شهر و ده‌های جاذبه گردشگری متنوع در این منطقه، می‌توان با ایجاد زیرساخت‌های لازم، زمینه تبدیل کامو به یک مقصد گردشگری جذاب و شناخته شده در استان اصفهان و شهرستان کاشان را فراهم کرد. به عنوان مثال برگزاری رویدادهایی مرتبط با این جذابیت‌ها، مثلا جشنواره‌ای در فصل چیدن گل‌ها در خردادماه، احداث بازارچه‌ای که صنایع دستی هنرمندان منطقه در آن عرضه شود و… از اقداماتی است که طبعا رغبت سرمایه‌گذاران را برای ورود به این شهر خصوصا برای ساخت اقامتگاه‌هایی متناسب با حال و هوا و فضای منطقه بیشتر خواهد کرد. آن‌وقت رشد و رونق اقتصادی کامو و حتی مناطق همجوارش قطعی خواهد بود.
