مستند «آسیاب‌ها در دزفول» با ایفای نقش آخرین بازمانده از آسیابانان این شهرستان با تهیه‌کنندگی و کارگردانی عبدالکریم بیدخ ساخته شد.
به گزارش «سفر امروز» مستند تلویزیونی«آسیاب‌ها در دزفول» در ۴۰ دقیقه ساخته شده و در آن سلطانعلی علی‌زاده از آخرین بازماندگان آسیابانان دزفول ایفای نقش کرده است. این آسیابان (لوینه) ۹۰ ساله همزمان با آماده شدن این مستند که با حمایت شهرداری دزفول ساخته شده چند روز قبل از دنیا رفت.
آسیاب های آبی دزفول یکی از آثار ارزشمند تاریخی این شهر به‌شمار می‌روند و به شماره ۳۹۸۴ در ردیف آثار ملی کشور به ثبت رسیده‌است. این آسیاب‌های آبی دارای مالکیت خصوصی بوده که به آسیابان به اصطلاح محلی لوینه می‌گفتند. تعداد آسیاب‌ها در دوره صفویه حدود ۵۰ تا ۶۰ عدد بود که بخشی از آن‌ها در اثر سیلاب‌های فصلی تخریب شدند. آسیاب‌های آبی دزفول در بخش‌های مختلف رودخانه دز قرار دارند. بخشی از آن‌ها به فاصله حدود ۸۰۰ متر از سد تنظیمی (دزفول) و در جنوب تفریحگاه ساحلی دز، بخشی در زیر پل جدید (دوم) دزفول و بخشی دیگر نیز در کنار پل قدیم این شهرستان ساخته شده‌اند.
پیشینه تاریخی آسیاب‌های آبی دزفول به دوره ساسانیان باز می گردد، اما عمده آثار موجود از آسیاب‌ها که در سه بخش از رودخانه موجود است به دوره تاریخی صفویه و قاجاریه باز می گردد. این سازه‌ها از مصالحی چون قلوه سنگ، آجر و با ملات ساروج ساخته شده‌اند. شکل معماری آسیاب‌ها برگرفته از سبک معماری بومی شهرستان دزفول بوده و به صورت یک مجموعه به هم پیوسته ساخته شده و به هم مرتبط هستند.
نخستین آسیاب آبی دزفول در دوره ساسانی بنا شده بود که استفاده از آن‌ها برای آرد کردن گندم در دوران قاجاریه و پهلوی نیز استمرار داشت و اقتصاد این شهر را رونق بخشیده بود.
تعدادی از این آسیاب‌ها زیر پل قدیم، تعدادی زیر پل جدید و بقیه در محدوده بوستان علی‌کله شهر دزفول واقع شده‌اند. به دلیل طغیان رودخانه و قرار گرفتن در مسیر جاده ساحلی، تعدادی از آن‌ها تخریب شده به گونه‌ای که اکنون تنها حدود ۲۰ حلقه از این آسیاب‌ها باقی مانده است.
بسیاری از این آسیاب‌ها تا اوایل دوره پهلوی دوم فعال بودند و نیاز مردم برای تأمین آرد را برطرف می‌کرند اما با ساخت کارخانه آرد این آسیاب‌ها جایگاه نخستین خود را از دست دادند.
قرارگیری موزه آب دزفول (مجموعه آسیاب‌ها) در بستر رودخانه دز و در نزدیکی جاده ساحلی و پارک ساحلی رعنا و پل قدیم دزفول، این مجموعه را به یکی از جاذبه‌های گردشگری این شهر تبدیل کرده است.
با رفتن به دزفول از سازه های آبی تاریخی این منطقه دیدن کنید و برای بازدید از این آسیاب ها نیازی نیست هیچ گونه هزینه‌ای را بپردازید و هر زمانی که بخواهید می‌توانید به این منطقه بروید.
بسیاری از افراد هنگام سفر از خودروی شخصی استفاده می‌کنند بنابراین هنگامی که راهی دزفول می‌شوید، باید مسیر رودخانه دز را پیدا کنید در آن جا می توانید آسیاب‌های آبی را مشاهده کنید.
