علی رحیم‌پور: براساس اطلاعات منتشره از سوی ستاد خدمات سفرتعداد ۳۶/۵ میلیون نفر شهروند ایرانی معادل ۴۰ درصد جمعیت کشور از تاریخ ۲۵ اسفندماه ۱۴۰۳ لغایت ۱۵ فروردین ماه ۱۴۰۴ به مسافرت نوروزی رفته اند. همچنین تعداد ۶۱ میلیون نفر شب اقامت در مراکز اقامتی رسمی، نیمه رسمی و اضطراری کشور ثبت و تجمیع و اعلام شده است.
ضمن تبریک و آرزوی سالی خوش و بدور از تنشهای داخلی و بین المللی برای مردم عزیز و سفردوست ایران و خداقوتی به دست اندرکاران ارایه کننده خدمات سفر به هم میهنان گرامی، ملاحظاتی از منظر کارشناسی بدون زیر سوال بردن و کم اَجر جلوه دادن زحمات صورت گرفته در خصوص آمارهای ارایه شده مورد توجه است که انشاا.. اگر عنایتی برای پاسخ به سوالات به جهت رفع ابهامات صورت پذیرد شاید در روند کاربردی برنامه ریزی و سرمایه گذاری در این صنعت مهم و پیشران مثمر ثمر واقع شود:
۱- صرف نظر از نوع، ابزار و کیفیت محاسباتی، اولین پرسشی که به ذهن متبادر می شود این است که نظام آمارگیری بر اساس مبدا و مقصد مسافران بوده و یا همه شهرهای میان راهی مسافران را ثبت کرده‌اند؟ به عنوان نمونه گردشگری که از تهران به مقصد بندرعباس حرکت کرده است آیا این حرکت از تهران به بندرعباس در آمارهای ارایه شده یک سفر محسوب شده و یا شهرهای میانراهی قم و کاشان، میبد، یزد و کرمان و بم و حاجی‌آباد و میناب هم ورود آن را ثبت و در این آمار تجمیع شده اند؟
۲- آیا مسافران دوبار شمارش شده اند؟ هم در هنگام رفت و هم در هنگام برگشت؟
اگر پاسخ خیر است، مسافران بدون خودرو و دارای خودرو را چگونه متمایز کرده اند؟ اگر پاسخ بلی است پس عدد ۳۶ میلیون نفر مسافر دچار خدشه و این عدد به ۱۸ میلیون نفر کاهش می‌یابد. این اشتباه محاسباتی است که مسافران را دوبار شمارش و همچنین در طول مسیر هم چندین بار آنان را شمارش کنیم که در واقعیت این طور نباید باشد. سفر و گردشگری یک برنامه از مبدا به مقصد به صورت رفت و برگشت تعریف می شود. یا با تور گروهی و سازمان یافته توسط متصدی تور انجام می شود و یا توسط خود شخص مسافر برای رفت و برگشت خود به یک مقصد گردشگری برنامه ریزی می کند. حتی اگر این مسافرت به محل تولد خود باشد.
۳- براساس آمار مستند ارایه شده در همین ایام ۷/۶ میلیون مسافر از طریق ناوگان حمل ونقل عمومی مسافری (اتوبوس، مینی‌بوس و سواری کرایه)، ۲/۲ میلیون نفر از طریق ناوگان ریلی و ۲/۷ میلیون نفر از طریق ناوگان هوایی استفاده کرده اند. براساس اخبار اعلامی می توان رقم ۴ میلیون تردد دریایی را هم در سواحل شمالی و جنوبی کشور به صورت غیر مستند فعلا ارایه کرد.( آمار نهایی هنوز ارایه نشده است).
در مجموع این آمار می توان به عدد تقریبی ۱۶ میلیون تردد مسافر به صورت رفت و برگشت با وسایل نقلیه عمومی اشاره کرد. یعنی ۸ میلیون نفر مسافر که در آن همه ترددهای عمومی کاری روزانه هم منظور شده است. اگر کسی هم برای خرید مایحتاج زندگی و یا رفت و برگشت به محل کار خود از شهر به روستا و بلعکس و یا مسافرکش بین شهری بوده در این آمار جای گرفته است که این هم خود می تواند یک عدد قابل توجه در استخراج آمار باشدکه رقم ۸ میلیون مسافر استفاده کننده از ناوگان حمل ونقل عمومی مسافری را خدشه دار می کند.
۴- اگر رقم قابل استناد حمل و نقل عمومی مسافری کشور به صورت رفت و برگشت را ۱۶ میلیون مسافر در نظر بگیریم. پس بایستی بالغ بر ۲۰ میلیون نفر از مسافران با وسیله نقلیه شخصی خود سفر کرده باشند. با توجه به اینکه تعداد کل خودروهای سواری و تجاری کشور حدود ۱۷ میلیون خودرو است. اگر متوسط سرنشینان هر خودرو را ۳ نفر در نظر بگیریم بالغ بر ۵/۶ میلیون پلاک خودرویی در ایام نوروز به سفر رفته اند! ولی اگر رفت و برگشت هر خودرو را یک سفر گردشگری منظور کنیم به عدد ۲/۸ میلیون خودرو کاهش می شود که معقول تر است.
۵- در ۲۰ روز سفرهای نوروزی ۲ میلیارد و ۷۰۰ میلیون لیتر بنزین مصرف شده است .مصرف روزانه بنزین در ایام عادی به طور متوسط ۱۲۴ میلیون لیتر است. این آمار نیز نشان می دهد که در مصرف بنزین افزایش چشم گیری هم در ایام نوروز نسبت به سایر ایام صورت نگرفته است.
۶- براساس آخرین آمار وزارت میراث‌فرهنگی کشور، بیش از ۴ میلیون و ۸۳۳ هزار ایرانی در تعطیلات نوروز از اماکن فرهنگی و تاریخی کشور بازدید کرده اند که به عنوان یک نمونه مطالعه موردی تخت‌جمشید با ۴۸۹ هزار بازدیدکننده در صدر اماکن پربازدید نوروز ۱۴۰۴ قرار گرفت. پس از آن، حافظیه میزبان ۴۸۳ هزار بازدیدکننده بوده است.
اگر واقع بینانه تعداد گردشگران بازدیدکننده از تخت جمشید را ملاک محاسبه قراردهیم. تعداد ۴۸۹ هزار نفر مسافر و شهروند شهر شیراز و مهمانان از این سایت دیدار داشته اند. البته استان فارسی های بازدید کننده هم در این آمار لحاظ شده اند. آیا می شود با اغماض این طور اعلام کرد که استان فارس میزبان ۴۵۰ هزار مسافر بوده است نه ۲/۶ میلیون نفر؟ خیلی بعید به نظر می رسد گردشگری در ایام نوروز از تهران به مقصد استان فارس و شیراز سفر نماید ولی از سایت تخت جمشید دیدار نکند.
۷- آیا جمعیت چند میلیونی افاغنه در کشور که تعداد قابل توجهی از آنها روزانه برای رفت و برگشت از خانه به محل کار و بلعکس در این ایام تردد داشته اند جایگاهی در این آمار دارند؟
۸- چگونه می توان توجیه کرد که ۴۰ درصد جمعیت ایران در ایام نوروز به سفر رفته اند ولی متوسط ضریب اشغال هتلهای کشور به کمتر از ۵۰ درصد تنزل کرده است؟
۹- کشور ایران دارای ۴۵۵ هزار تخت اقامتی رسمی است. این تعداد با تکمیل صددرصدی و ضربدر ۲۰ روز عدد ۹ میلیون نفر اقامت شب حاصل می شود. با ضریب اشغال خوشبینانه امسال( ۵۰ درصد ) می شود ۴/۵ میلیون نفر اقامت شب نه مسافر. زیرا یک مسافر ممکن است چند روز از این واحد اقامتی استفاده نماید. این گونه می توان گفت که هتلداران و مراکز اقامتی رسمی کشور در طول ۲۰ روز از ۳۶ میلیون مسافر اعلامی، میزبان ۴/۵ میلیون مسافر بوده اند!؟ این در حالی است که آمار اعلامی از سوی ستاد خدمات سفر بالغ‌بر ۱۰/۳ میلیون نفر شب بوده است! عددی بالغ ۱۰۰ درصد ضریب اشغال!؟
البته طبیعی است که تعدادی از هتل ها در مقاصد گردشگری از ضریب اشغال بالاتری برخوردار بوده اند ولی متوسط ضریب اشغال کشوری از سوی جامعه هتلداران ایران در نوروز امسال ۴۰درصد اعلام شده است که ۲۰ درصد کمتر از سال ۱۴۰۳ می باشد.
۱۰- به هر حال وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مسئول تعداد تردد کشوری در ایام نوروز نیست. وظیفه این نهاد ارایه آمار صحیح، شفاف و قابل استناد تعداد مسافر و گردشگر و تعداد استفاده کنندگان از امکانات اقامتی، پذیرایی و تورگردانی برای جامعه مخاطبین از دولت، مردم و بویژه به سرمایه گذران علاقمند به سرمایه گذاری در این فعالیت اقتصادی است. البته مسئولان بالادستی همیشه از آمارسازی و ارایه اعداد جذاب استقبال می کنند و متاسفانه ورود و رقابت به این مسابقه آفتی است که دامنگیر اغلب مدیران ستادی و استانی وزارت متولی در چنین ایامی می شود. من تجربه این کار در سال ۱۳۸۲ که قائم مقام ستاد تسهیلات نوروزی و در سال ۱۳۸۳ رییس ستاد تسهیلات نوروزی کشور(خدمات سفر کنونی) بودم را دارم. آمارهای غیرکاربردی، غیرمستند، دارای ابهام در نوع و کیفیت تجمیع‌سازی و در نهایت آرمان‌گرایانه و غیرواقعی هیچ کاربرد راهگشایی در نظام مدیریت و برنامه‌ریزی کشور ندارد و نمی‌تواند پوششی بر زمین‌گیر شدن صنعت گردشگری و هتلداری کشور و متولیان آن باشد.
۱۱- سفر با هر بضاعتی حق همه مردم شریف و نجیب ایران است ولی بپذیریم که با ارایه آمار ۳۶ میلیون مسافر حال مردم خوب نمی شود. تعداد عظیم مسافران بیابان خواب و خیابان خواب و روی گردانی مسافران از اقامتگاه های رسمی به اقامتگاه های به اصطلاح اضطراری، ورشکستگی گردشگری داخلی و ورشکستگی سیاستگذاری برای توسعه صنعت گردشگری این کشور است. فقر عمومی معیشت و نابودی طبقه متوسط جامعه، سفر را از سبد هزینه خانوار ایرانی حذف کرده است. خبر تعطیلی ۲۵۵ رستوران در شهر مشهد و ورشکستگی ۵۵ رصد رستوران های تهران نتیجه کاهش وحشتناک قدرت خرید مردم در نتیجه تحریم و تورم لجام‌کسیخته است.
وظیفه وزارت متولی گردشگری کشور فقط اعلام یک عدد نبایستی باشد. این وضعیت بایستی با حضور تشکل های صنفی، کارشناسان و ذینفعان جامعه گردشگری کشور بررسی، آسیب شناسی، عارضه یابی و دلایل آن برای جامعه، دولت و حاکمیت تبیین و تحلیل شود که چرا و چگونه این چنین شده ایم و راه چاره چیست؟
سفر یعنی اقامت، پذیرایی، حمل و نقل، تورگردانی و خرید. چقدر خوب است تا هنگام اجرایی نمودن حسابهای اقماری صنعت گردشگری، جمع آوری و ارایه آمار سفرهای نوروزی را از این بخش ها بخواهیم گرچه اندک و تلخ باشد ولی واقعیت جامعه را تبیین نماید. ضمن حمایت و قدردانی از زحمات و عملکرد دولت دکتر پزشکیان عزیز و وزیر محترم گردشگری کشور، می پذیریم که دقت و شفافیت در آمار به عنوان یک اصل برنامه ریزی زمینه اعتماد عمومی به دولت را افزایش داده، از سردرگمی سرمایه گذاران در مکانگزینی پروژه ها پیشگیری نموده و اجرای طرح های توسعه گردشگری و هتلداری را توجیه پذیر می نماید.
انشاا… حال دل و وضع جیب و سفر و سفره مردم نجیب کشورمان خوب و اَحسن الحال شود و همگان با شادمانی و دل خوش به سرتاسر کهن میهن ایران زمین سفر کنند. چنین بادا.
* عضو هیات مدیره انجمن متخصصان گردشگری ایران
