نقش مدیریت‌های میانی در هر دستگاه و وزارتخانه‌ای، انکارناپذیر است. وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی هم از این قاعده مستثنی نیست. «سفر امروز» بنا دارد از این پس در گفت‌وگو با صاحب‌نظران و کارشناسان، هر بار یکی از حوزه‌های مدیریتی معاونت گردشگری را مورد بررسی قرار داده و شرح وظایف و عملکرد آن حوزه را بازخوانی کند. در این گزارش به اداره کل گردشگری داخلی پرداخته‌ایم. حوزه‌ای که یکی از بخش‌های تاثیر‌گذار وزارتخانه است و در صورت مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح، می‌تواند زمینه را برای بهبود سفر و گردشگری داخلی فراهم کند.
در این گزارش پای صحبت های سه تن از صاحب نظران سه حوزه مختلف گردشگری نشستیم و سعی کردیم وضعیت اداره کل گردشگری داخلی را آسیب‌شناسی کرده و انتظارات از این اداره کل را بررسی کنیم.
نیاز به آشناسازی مردم با مسیرهای جدید سفر
جمشید حمزه‌زاده، رییس جامعه حرفهای هتلداران ایران، ضمن تاکید بر اهمیت اداره کل گردشگری داخلی به «سفر امروز» گفت: این اداره یکی از ادارات کل اصلی وزارتخانه است و به نوعی می‌توان گفت که متولی توسعه گردشگری داخلی است. مردم ایران در فصول خاص سال سفرهای زیادی می‌روند و در مواقعی مثل ماه شهریور شاهد شکل گیری موج سفرها هستیم و همین موج سفرهای اخیر به شمال کشور و مشکلات در خصوص تامین سوخت و واحد اقامتی که حادث شد نیز این مساله را نشان داد. به نظرم برای حل این چالش‌ها باید اداره کل گردشگری داخلی به مردم اطلاعات به موقع برای سفرها بدهد. برای دادن این اطلاعات باید مسیرهای سفر به درستی شناخته شود.توجه داشته باشید که یکی از علل هجوم گردشگران به مناطق شمالی کشور آن است که خیلی از مردم با مسیرهای جدید آشنایی چندانی ندارند. درواقع جاذبه‌های استان‌هایی نظیر چهار محال و بختیاری و کهگیلویه و بویر احمد که در این فصل می‌توانند مقاصد خوبی برای سفر باشند و آب و هوای آنها مساعد است، برای مردم شناخته شده نیست.
او افزود: در استان‌هایی نظیر چهار محال و بختیاری و ایلام با وجود جاذبه‌های طبیعی فراوان شاهد آن هستیم که در ایام پرمسافر شهریور بیشتر ظرفیت هتل‌های آنها خالی است. بنابراین لازم است که مسیرهای سفر و مقاصد مختلف به شکل مرتب به مردم معرفی شوند و امکانات مسیرها به لحاظ دسترسی و وضعیت اقامتگاه‌ها بروزرسانی شود که البته به این موارد کمتر پرداخته شده است.
رییس جامعه هتلداران ایران خاطر نشان کرد: واقعت دیگری که وجود دارد این است که به سبب هزینه‌های بالای سفر، مردم ما دیگر چندان توان سفر کردن ندارند. به نظرم برای حل این مشکل متول گردشگری داخلی باید به گونه‌ای عمل کند که با حفظ کیفیت بتواند سفر را ارزان کند. در دوران مسوولیتم به عنوان مدیرکل گردشگری داخلی، طرحی به نام سفرهای همگانی و ارزان قیمت ارایه کردیم که با استقبال مواجه شد. در قالب این طرح از هتل‌ها تا آژانس‌های مسافرتی و حوزه حمل و نقل تخفیف می‌گرفتیم و در نهایت سفر را با حفظ کیفیت با تخفیف ۳۰ تا ۴۰درصدی به مردم ارایه می‌کردیم.به نظرم سفرهای همگانی، همه مکانی و همه زمانی از جمله نکاتی است که باید طرف توجه قرار گیرد تا هم سفرها ارزان شود و هم از معطوف شدن سفرها به یک برهه خاص زمانی جلوگیری شود.
لزوم توجه به گردشگری مایس و رقابت‌های منطقه‌ای
محمد محب خدایی، معاون پیشین گردشگری کشور نیز در خصوص وظایف و انتظاراتی که از گردشگری داخلی وجود دارد به «سفر امروز» گفت: گردشگری داخلی نباید صرفا در حوزه تفریح دیده شود اما در اکثر مواقع تمرکزمان در گردشگری داخلی روی گردشگری تفریحی یا پرکردن اوقات فراغت است. این نگاه باعث می شود که طبیعتا با توجه به قدرت پایین خرید، مردم بیشتر به دنبال سفرهای ارزان قیمت باشند. این در حالی است که در کشور انواع دیگری از گردشگری داخلی نظیر سفرهای کاری مرتبط با همایش‌ها، نمایشگاه‌ها و مواردی از این دست را داریم. به نظرم اگر گردشگری داخلی دارای نقشه راه مناسب شود، می‌توان از ظرفیت‌های گردشگری مایس(گردشگری مرتبط با رویدادهای تجاری مثل نمایشگاه‌ها) نیز در کشور بهره ببریم. راه افتادن این سبک گردشگری می‌تواند باعث شود تعادل در قیمت‌گذاری و ارایه خدمات گردشگری بر اساس زنجیره ارزش اتفاق بیفتد.
او افزود: در تعاریف علمی منحنی به نام نقطه سر به سر داریم و این که گردشگری کشور ترکیه در مواقع خاصی از سال مثل نوروز با کیش وارد رقابت می‌شود به این مساله بر می‌گردد. درواقع در ایام نوروز ترکیه با قیمتی خدمات سفر را ارایه می‌کند که از کیش ارزانتر است اما این قیمت‌های ترکیه مربوط به تعطیلات نوروز است و نرخ‌ها با فصل تابستان تفاوت دارد، علت نیز آن است که جامعه هدف ترکیه در نوروز گردشگران ایرانی است اما در تابستان اروپا و روسیه نیز جزء جامعه مخاطب ترکیه محسوب می‌شوند.
اهمیت ایجاد تعادل در گردشگری داخلی
معاون پیشین گردشگری کشور ادامه داد: تصور کنید اگر گردشگری داخلی ایران بتواند تمام ظرفیت‌های موجود از «مایس» تا سایر حوزه‌ها را مدیریت کند، چه تحولی در این حوزه ایجاد می‌شود. در حال حاضر یکی از معضلات گردشگری داخلی مهمانسراهای سازمانی است. به نظرم چنانچه قیمت بلیط هواپیما براساس زنجیره ارزش باشد، یعنی قیمت بلیط هواپیما برای کسی که هتل رزرو کرده، با قیمت همین بلیط برای کسی که چنین رزروی نداشته و مثلا به مهامنسراهای سازمانی می‌رود متفاوت باشد، شرایط به سمتی می‌رود که سازمان‌ها مهمانسراهای خود را جمع کنند. معتقدم چون در کشور از روش های استاندارد جهانی در حوزه گردشگری استفاده نمی‌کنیم، لذا مفاهیم را براساس نظرات شخصی خود تفسیر می‌کنیم. گردشگری داخلی از لحاظ استاندارد جهانی مفهوم خاص خود را دارد اما در ایران بیشتر مبتنی بر این است که مردم را رها کنیم تا با هر شرایطی به سفر بروند. در نتیجه همواره شاهد آن هستیم که هتل‌ها چندان مورد استقبال قرار نمی‌گیرند و به نظرم عامل این مشکل خودمان هستیم و نباید آن را به گردن دیگران بیندازیم.
او در پایان ضمن تاکید بر لزوم تخصص‌گرایی در مدیریت گردشگری داخلی، گفت: جراحی قلب باید توسط متخصص قلب انجام شود و مسایل اقتصادی کشور که لحظه به لحظه در زندگی انسان‌ها نقش دارد، باید در دست افراد متخصص باشد. به نظرم تخصص‌گرایی در مدیریت گردشگری داخلی مساله‌ای کلیدی است و مسایل این بخش با صرف برگزاری جلسات حل نمی‌شود.
اهمیت اجتناب از به کارگیری مدیران صرفا آکادمیک
مجتبی برزویی، راهنمای پیشکسوت گردشگری کشور نیز ضمن اشاره به مشکلات مدیریتی در گردشگری داخلی کشور به «سفر امروز» گفت: در گذشته در دنیا تاکید ویژه‌ای روی استفاده از مدیران صرفا دانشگاه رفته وجود داشت اما این رویکرد اصلاح شد و متوجه شدند که مدیران صرف آکادمیک نمی‌توانند موجب رونق گردشگری شوند. بنابراین مدیران گردشگری اعم از معاونت گردشگری و مدیران کل گردشگری باید از جنس هتلداران، آژانس‌داران و مدیران دفاتر مسافرت هوایی باشد. امروز می‌بینیم که وزیر گردشگر ترکیه شخصی است که در جوانی راهنمای گردشگری بوده، در میانسالی صاحب آژانس مسافرتی شده و سابقه هتلداری را نیز در کارنامه دارد. درواقع این فرد تجربه کار در تمام سه حوزه مرتبط با گردشگری را دارد. این وزیر توانست به شکوفایی صنعت گردشگری ترکیه کمک کند. در ایران اما توجه لازم به استفاده از اشخاص دارای سابقه عملی در حوزه گردشگری وجود ندارد. به نظرم باید حداقل وزرای گردشگری در انتصابات خود به استفاده از مدیرانی که تجربه عملی در حوزه گردشگری داشته و صرفا تحصیلات آکادمیک ندارند، توجه کنند.
او در ادامه ضمن وارد کردن نقدی به فرهنگ و شرایط سفرهای داخلی در ایران گفت: در سفرهای داخلی عموما مردم ایران غذا و چادر با خودشان می‌برند و استفاده از هتل‌ها نیز در میان مردم جایگاهی ندارد. از سوی دیگر هر یک از ادارات دولتی مهمانسراهای خاصی دارند که با یارانه و سوبسید خانواده‌های کارمندان را می‌پذیرند و خانه معلم و مهمانسراهای وزارت کشور، ثبت احوال و نیروی انتظامی از آن جمله‌اند. قیمت غذا در این مهمانسراها نیز بسیار ناچیز است و وجود این مهمانسراها در عمل مانع رشد گردشگری داخلی شده است.
