پس از کش و قوس‌های فراوان سرانجام محوطه باستانی هگمتانه همدان که نمادی از دوران حکمرانی مادها و سایر تمدن‌های ایران باستان است، به عنوان بیست و هشتمین اثر ایران در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. ثبت جهانی این اثر بی‌شک فرصتی ارزشمند برای جذب گردشگران به استان همدان و ایران به حساب می‌آید.
حضور انبوه گردشگران در محوطه ثبت جهانی شده هگمتانه اما الزامات و شرایط خاصی را می‌طلبد و لازم است که این محوطه باستانی شرایط ایده‌آلی برای استقبال از گردشگران داشته باشد. بازدید میدانی خبرنگار «سفر امروز» از این محوطه باستانی اما نشان می‌دهد که علی‌رغم تمام اقدامات مثبت انجام گرفته و سنگ‌فرش مسیر ورودی و جلوگیری از ورود خودرو به اطراف هگمتانه، اما این محوطه باستانی همچنان با چالش‌های ریز و درشتی مواجه است.
بخش وسیعی از محوطه هگمتانه با بقایای سوخته گیاهان خودرو احاطه شده و حریم منظری این اثر فاخر تاریخی مخدوش شده و ظاهری نازیبا پیدا کرده است.
از سوی دیگر توضیحات ارایه شده در کنار آثار تاریخی هگمتانه نیز محدود بوده و اطلاعات ارایه شده بیشتر به چگونگی کشف توسط باستان‌شناسان محدود شده و چیز زیادی از گذشته و تاریخ آثار را روایت نمی‌کند و نیاز به بروزرسانی دارد.
آنچه که مسلم است برای ارایه بهتر خدمات گردشگری در این محوطه ثبت جهانی شده لازم است که اقدامات اساسی صورت گیرد و ساماندهی محوطه اطراف هگمتانه و معرفی مناسب‌تر آثار تاریخی آن باید مد نظر قرار گیرد.
لزوم توجه به حریم منظر هگمتانه
حجت الله مرادخانی، پژوهشگر و مدرس دانشگاه در خصوص مخاطرات مخدوش شدن حریم منظر هگمتانه بر اثر سوختن گیاهان خودروی اطراف آن به «سفر امروز» گفت: اصولا در کنوانسیون ۱۹۷۲ یکی از معیارهای ثبت جهانی اثر رعایت شدن مسایل مرتبط با حریم منظر است. در ایران منظر ساسانی فارس، منظر فرهنگی اورامانات و منظر تاریخی-فرهنگی شوش به ثبت رسیده است. در تمام این آثار ثبت شده به همان اندازه که خود اثر و عرصه آن حائز اهمیت و واجد ارزش‌های جهانی برای ثبت است، منظر اثر هم دقیقا همین اهمیت را دارد.
وی افزود: متاسفانه در بسیاری از سایت‌های تاریخی و فرهنگی کشور اهمیت کمی برای حریم منظر قائل هستیم. پراکنده‌سازی زباله در سایت‌ها و تولید نشدن محتوای موثر در خصوص حفاظت از حریم منظر برای مخاطبان و گردشگران، از جمله عوامل ضعف این حوزه است. باید اذعان داشت که در ایران حریم منظر جز اولویت‌ها نیست و صرفا چنانچه امکانش را داشتیم و اعتباری باقی ماند و نیروی کافی داشتیم، آن‌گاه به منظر اثر می‌پردازیم. طبیعتا زمانی که گردشگر با حریم منظر مخدوش مواجه شود از بازدید خود حس خوبی دریافت نخواهد کرد. درواقع گردشگر خارجی به خود می‌گوید ایرانی‌ها یک چنین تمدن و گذشته باارزشی دارند اما قدر آن را نمی‌دانند.
این پژوهشگر خاطر نشان کرد: توجه داشته باشید در دنیای امروز به واسطه اتصال مردم به شبکه‌های اجتماعی و در دسترس بودن امکان عکاسی از آثار و حرایم آثار، مخدوش بودن حرایم محوطه‌های باستانی بازتاب گسترده دارد، لذا رعایت موازین مرتبط با استانداردهای حریم منظر و ضوابط آن در دنیای امروز اهمیت بسیار بیشتری نسبت به گذشته پیدا کرده است و امیدواریم تغییر نگاه به حرایم آثار و اهمیت آن‌ها در داخل کشور اتفاق بیافتد. به هر روی باید جلوی بروز آتش سوزی و آسیب به حریم منظر اثری همچون هگمتانه گرفته می‌شد و یا لااقل پس از وقوع این اتفاق فرد خطا کار از طریق قانونی مورد پیگرد قرار می‌گرفت.
اطلاعات ناکافی تابلوهای راهنمای مجموعه
باتوجه به این‌که هگمتانه به ثبت جهانی رسیده است، انتظار می‌رود در سال‌های آینده پذیرای انبوه گردشگرن داخلی و خارجی باشد؛ لذا لازم است که نحوه ارائه اطلاعات در آن شکلی استاندارد و جذاب داشته باشد.
در حال حاضر اما اطلاعاتی که روی تابلوهای راهنمای آثار در هگمتانه نسب شده بیشتر معطوف به چگونگی کشف آثار توسط باستان‌شناسان است و از ذکر تاریخ و گذشته باشکوه هگمتانه از دوران مادها تا اشکانیان و هخامنشیان غفلت شده و یا به صورت بسیار سطحی و گذرا به آن پرداخته شده است.
مرادخانی در خصوص ضعف تابلوهای راهنمای گردشگری در هگمتانه ابراز داشت: در مواجه با آثار مربوط به میراث فرهنگی یکی از ضعف‌های بارز این است که مساله آموزش یک مفهوم، مبنا و کانون توجه موزه‌ها و اماکن تاریخی نیست. به نظرم این بسیار مهم است که گردشگر متوجه شود از چه اثری و با چه گذشته و تاریخی بازدید می کنند. به هر روی اقشار مختلف از کودک و نوجوان تا بزرگسال و سالمند از آثار تاریخی بازدید می‌کنند و باید تابلوهای راهنما به گونه‌ای باشند که این اقشار گوناگون را با پیشینه و روایت اثر آشنا کنند. متاسفانه اما مساله آموزش چندان طرف توجه مدیران کشور نیست.
وی افزود: «قرار نیست که روی یک تابلو تمام ویژگی‌های فرهنگی و تاریخی هگمتانه را روایت کنیم و شاید بازدیدکننده هم حوصله خواندن چنین متن طولانی را نداشته باشد اما باید معرفی اثر موجز دقیق و مفید باشد و یک «کیو آر کد» هم روی تابلوی کنار اثر قرار داشته باشد تا بازدیدکننده در صورت تمایل آن را اسکن کرده و با موبایل امکان خواندن و یا گوش دادن به توضیحات مربوطه را داشته باشد. بنابراین تکنولوژی و ابزارهای دیجیتال امکانات و فرصت‌های سهل الوصول، ارزان و در دسترسی را در اختیار ما قرار داده‌آند و پیچیدگی‌های گذشته وجود ندارد و نیاز به هزینه مداوم برای چاپ کاتالوگ و مواردی از این دست هم نداریم و کافی است اطلاعات آثار در یک وب‌سایت دو زبانه بارگذاری شود و امکان بهره‌مندی از اطلاعات برای بازدیدکنندگان فراهم شود.»
باتوجه به اهمیت هگمتانه به عنوان اثری تاریخی انتظار می‌رود که وزارت میراث فرهنگی و دولت توجه ویژه‌ای به این اثر داشته باشند و با تعیین ردیف بودجه مناسب زمینه را برای ارایه مطلوب و بهینه خدمات گردشگری در این مجموعه فراهم کنند.
