در دو ماه گذشته مساله گردشگری انبوه دامن‌گیر بخش‌های مختلفی از مقاصدگردشگری جهان شده است.
به گزارش «سفر امروز»در ژاپن مردم محلی از ازدحام گردشگرانی که برای گرفتن عکس‌های سلفی با پس زمینه کوه فیجی جلوی درب خانه‌ها و مغازه‌هایشان جمع می‌شوند، به ستوه آمده‌اند و حتی اقدام به نصب پارچه‌هایی با عبارت «عکس نگیرید»، کرده‌اند.
اسپانیا نیز اگرچه به آمار خیره‌کننده جذب ۴۱ میلیون گردشگر در سال گذشته میلادی دست یافت اما گردشگری انبوه در این کشور باعث بالا رفتن اجاره بها در شهرهای مقصد گردشگری و ایجاد ازدحام، ترافیک و سلب آرامش مردم محلی شده است. تبدیل خانه‌های اجاره‌ای به «خانه مسافر» و بالارفتن اجاره‌بها در مناطقی از اسپانیا سبب شده است که مردم محلی برای اجاره خانه با چالش جدی مواجه شوند و از پس هزینه‌های فزاینده آن بر نیایند. به سبب همین شرایط موجی از مخالفت‌ها و تظاهرات مردمی برای مخالفت با گردشگری انبوه در این کشور شکل گرفته است. در مقاطعی حتی مردم محلی برخی مناطق اسپانیا با شلیک آب با تنفنگ‌آب‌پاش به گردشگران و برگزاری راه‌پیمایی و در دست گرفتن پلاکادرهایی،خواستار خروج گردشگران از شهرهایشان شده‌اند.
در ایران اگرچه مساله گردشگری انبوه هنوز چندان جدی نیست اما در برخی مقاطع سال مثل ایام نوروز و تعطیلات ماه پایانی فصل تابستان، برخی مناطق نظیر مناطق شمالی کشور تا حدودی چالش گردشگری انبوه را تجربه می‌کنند؛ مساله‌ای که اگر برای رفع آن برنامه‌ریزی و اقدام اساسی نشود، می‌تواند در آینده نه چندان دور برای جوامع محلی استان‌های گیلان و مازندران، فارس و خوزستان آسیب‌زا باشد و شرایطی مشابه نمونه‌های مشابه در اسپانیا و ژاپن را رقم بزند.
اوج‌گیری اعتراضات به گردشگری انبوه در اروپا
دراوایل ماه جولای سال جاری میلادی مصادف با تیر ماه در تقویم شمسی، حدود ۳هزار نفر از ۱۴۰ سازمان به خیابان‌های شهرهای اسپانیا سرازیر شده و در اقدامی اعتراضی به گردشگران آب پاشیدند و فریاد زدند «گردشگر به خانه‌‌ات برو». همچنین در این مقطع ورودی برخی هتل‌ها و رستوران‌ها در اسپانیا به صورت نمادین بسته شد.
در بارسلون افزایش گردشگران خارج از توان مقصد، تامین خدمات بهداشتی، مدیریت زباله، تامین آب و مسکن ساکنان شهر را با مشکل مواجه کرده است. از سوی دیگر افزایش ساخت‌و‌ساز هتل‌ها و توسعه‌های مسکن در بارسلون، مکان‌های تاریخی، تنوع زیستی و منابع طبیعی را با مخاطرات جدی مواجه کرده است. برای مقابله با این وضعیت شورای شهر بارسلون به افزایش مالیات گردشگری تا ۴یورو برای هر نفر از ماه اکتبر رای مثبت داده است.
اعتراضات به گردشگری بیش از حد در چندین شهر اروپایی دیگر نیز به‌وجود آمده و مقامات محلی را مجبور به رسیدگی و ارزیابی مجدد روابط بین گردشگران و ساکنان مقاصد گردشگری کرده است. تعداد بالای گرافیتی‌های انتقادآمیز و اعتراضات خیابانی در سراسر اروپا به مساله گردشگری بیش از حد، نشان از اشباع مقاصد گردشگری و رنج کشیدن مردم محلی مقاصد گردشگری در اروپا است.
تهدید گردشگری انبوه گریبانگیر برخی مناطق ایران
ایران هنوز نتوانسته از پتانسیل خود در حوزه گردشگری بهره مناسب و کامل ببرد و همچنان در زمینه صنعت گردشگری بسیار جای کار وجود دارد اما در برخی از فصول سال هجوم انبوه گردشگران به مناطقی نظیر شمال یا جنوب کشور مساله‌ساز می‌شود.
موج ترافیکی که در ایام تعطیلات و در فصل تابستان به سمت استان‌های مازندران و گیلان سرازیر می‌شود، معطلی‌های چندین ساعته در ترافیک را تبدیل به بخشی از زندگی مردمان بومی این مناطق در فصول پرمسافر کرده است. همچنین در تعطیلات نوروز هم برخی شهرهای بزرگ جنوب کشور با چالش‌های ناشی از گردشگری انبوه مواجه می‌شوند، در حالی که برخی شهرها و روستاهای نزدیک آنها مسافران اندکی دارند.
افزایش قابل ملاحظه حجم زباله تولیدی در ایام پرمسافر، ظرفیت محدود خیابان‌های شهرهای پرمسافر برای پذیرش جمعیت میلیونی مسافران، کمبود ظرفیت اقامتی و تشدید پدیده چادرخوابی و ماشین‌خوابی، در فصول بهار و تابستان ظاهر برخی شهرهای شمالی و جنوبی کشور و کیفیت زندگی در آنها را با چالش جدی مواجه می‌کند.
از سوی دیگر باید در نظر داشت این فشار مضاعف در حالی به سبب گردشگری انبوه به برخی شهرهای شناخته شده‌تر کشور وارد می‌شود که در همین ایام میزان حضور مسافر در روستاها و شهرهای کمتر شناخته شده و مناطق خوش آب و هوا بسیار کمتر است. قدر مسلم جای خالی مطالعاتی برای سنجش نیازهای زیرساختی حوزه گردشگری از جمله در بخش اقامتگاهی، حمل‌ونقل و… و نیز تمهیداتی برای معرفی مقاصد کمترشناخته‌شده‌ای که ظزفیت‌های بالایی برای پذیرش گردشگر دارند، کاملا محسوس است.
لزوم استفاده از ظرفیت مقاصد جایگزین
برای گذر از تبعات منفی گردشگری انبوه در برخی فصول سال و سر و سامان دادن به توزیع گردشگران در کشور، مدیریت مقاصد و استفاده از مقاصد مکمل و جایگزین، می‌تواند مفید فایده واقع شود. همچنین در نظر گرفتن تخفیفاتی برای شهرهایی که در ایام پرمسافر شمال و جنوب کشور کمتر طرف توجه گردشگران قرار می‌گیرد، می‌تواند راهگشا باشد و از میزان ازدحام سفر به شمال کشور بکاهد.
پیش از این دبیر ستاد خدمات سفر درباره شهرهای مکمل و جایگزین برای نوروز گفت: شهرهایی که در تعطیلات نوروز شلوغ می‌شوند و تعداد بالای مسافر را در آنجا داریم بیشتر نیمه جنوبی کشور است. روی تعدادی از شهرهایمان کار کردیم و شهرهای مکمل معرفی شده است.
سیدمصطفی فاطمی افزود: در اصفهان، شاهین‌شهر و خمینی‌شهر به عنوان شهرهای مکمل دیده شده است، در بوشهر، عسلویه جاذبه‌های خیلی خوبی در کنار دریا دارد و هم امکان اسکان و اقامت را دارد و مردم همین الان می‌توانند هتل‌ها را رزرو کنند. دلوار و دشتستان هم در بوشهر به عنوان شهرهای مکمل سفر انتخاب شده است. توصیه ما به مردم این است که به استان خوزستان سفر کنند، دزفول، شوشتر، شوش، آبادان، خرمشهر و مسجد سلیمان نیز شهرهای مکمل مرکز این استان هستند.
او افزود: در سیستان و بلوچستان، کنارک، دشت‌یاری (بیز و نوبندان)، زر آباد (روستای تنگ، درک) شهرهای مکمل هستند. در استان فارس، شهرهای کازرون، داراب، اقلید، مرودشت، در استان خراسان رضوی، نیشابور، سبزوار، قوچان، گناباد و تربت حیدریه. در تهران شهرستان دماوند، فیروزکوه و ری پیشنهاد سفری ما به مردم است. در استان البرز، طالقان، ساوجبلاغ و نظرآباد.
مدیرکل توسعه گردشگری داخلی وزارت میراث فرهنگی گفت: «در استان کرمان، شهر جیرفت و راین، در مازندران شهرهای ساری، کیاسر، بهشهر، گلوگاه، نکا، در هرمزگان، میناب، سیریک و بستک، در یزد، مهریز، بافق، اردکان میبد شهرهای مکمل هستند. همچنین استان‌هایی هستند که مردم می‌توانند از ظرفیت‌هایشان استفاده کنند برای مثال استان گلستان قابلیت این را دارد که مکمل سفر استان‌های مازندران و گیلان باشد و استان خراسان شمالی و استان‌های محور غرب نیز به همین صورت است.»
باوجود آن‌که ذات معرفی شهرهای مکمل و جایگزین در نوع خود اقدام مثبتی است اما به نظر می‌رسد برای اثرگذاری واقعی بر گردشگران باید با ارایه تخفیفات و معرفی موثر جاذبه‌ها و مزیت‌های اسکان در شهرهای مکمل، شرایط را برای هدایت کردن گردشگران به این مقاصد فراهم کرده و مانع وارد آمدن فشار به شهرهای پرتقاضا شد.
فراموش نکنیم که وارد آوردن فشار بیش از توان و ظرفیت به شهرهای گردشگرمحور، می‌تواند موجب آسیب به جامعه محلی و حتی دلزدگی مسافران از وضعیت مقصد شود و تبعات ناخوشایند اقتصادی، زیست محیطی و شهری در پی داشته باشد.
